W związku z przypadającym dziś Świętem Narodowym 3 Maja przypominamy tekst, który ukazał się w „Rzeczpospolitej” w 2021 roku.
Pierwszą z nich wcale nie była Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 r. Charakter konstytucji państwowej miały wszystkie pacta conventa, a więc prawa uzgadniane na każdym kolejnym sejmie koronacyjnym i podpisywane przez każdego nowo wybranego króla elekcyjnego. Szczególnie tzw. artykuły henrykowskie oraz prawa kardynalne stanowiły pierwsze konstytucje wyznaczające podstawowe zasady ustrojowe ówczesnej Rzeczypospolitej.
Czytaj więcej
Przyjęło się uważać, że uchwalona 17 września 1787 r. amerykańska ustawa zasadnicza była pierwszą w dziejach konstytucją państwową – spisanym w jednolity sposób zbiorem podstawowych praw ustrojowych całego kraju. Czy rzeczywiście ten dokument jest pierwszym takim aktem prawnym w historii?
W Europie przed Konstytucją 3 maja istniały akty prawne o charakterze konstytucyjnym
Na pewno jednak obrady Sejmu Czteroletniego, które trwały od października 1788 do maja 1792 r., były najbardziej kompleksową próbą zreformowania ustroju I Rzeczypospolitej, trawionej nieustanną korupcją, nepotyzmem, warcholstwem, bałaganem prawnym, anarchią magnaterii i impotencją monarchii. Przegłosowana głównie przez stronnictwo patriotyczne i królewskie Ustawa Rządowa z 3 maja była radykalną próbą naprawy państwa osłabionego po pierwszym rozbiorze, w wyniku którego Polska i Litwa straciły 211 tys. km kw. terytorium i 4,5 mln ludności. Głównie z tego powodu nazywa się ją pierwszą polską i europejską konstytucją, mimo że tak wcale nie było. W Europie istniały bowiem wcześniejsze akty prawne o charakterze konstytucyjnym. Oprócz angielskiej Wielkiej Karty Praw należy wymienić chociażby Konstytucje z Clarendon (1164 r.), kodeks serbskiego cara Stefana Duszana z 1349 r., Złotą Bullę węgierskiego króla Andrzeja II z 1222 r., przyjętą przez sejm Rzeszy w Norymberdze Złotą Bullę cesarza Karola IV z 1356 r., szwedzkie Zasady Rządzenia z 1634 r., Fundamental Orders (Porządki Podstawowe) Connecticut z 1639 r. (pierwsza konstytucja w Ameryce Północnej), statuty San Marino (Statuta Decreta ac Ordinamenta Illustris Reipublicae ac Perpetuae Libertatis Terrae Sancti Marini) przyjęte w 1600 r.