Ferdynand Zweig - Wierzący w demokrację

Wolność jest najtańszą, najskuteczniejszą i najlepszą sztuką rządzenia i gospodarowania – mawiał Ferdynand Zweig, jeden z czołowych ekonomistów tzw. szkoły krakowskiej, uczeń Adama Krzyżanowskiego. Ów uczony z Uniwersytetu Jagiellońskiego zrobił karierę na skalę międzynarodową.

Piewca liberalizmu

Ferdynand Zweig urodził się 23 czerwca 1896 r. w Krakowie w mieszczańskiej rodzinie wyznającej judaizm. Studiował prawo i ekonomię na Uniwersytecie Wiedeńskim, a później na UJ. W latach 1920–1921 pracował w Głównym Urzędzie Statystycznym. W 1926 r. jego praca „O programie gospodarczym Polski" wygrała zorganizowany przez Bank Gospodarstwa Krajowego konkurs na esej poświęcony polityce gospodarczej. Zweig wskazywał w niej, że rozwój Polski jest ściśle związany z rynkami zagranicznymi i w jej interesie leży stworzenie unii celnej najpierw w Europie Środkowo-Wschodniej, a później na całym kontynencie. Był piewcą liberalizmu gospodarczego znajdującym wspólny język z Krzyżanowskim. Wraz z nim współtworzył Krakowskie Towarzystwo Ekonomiczne. Razem też napisali w 1932 r. memoriał do Ministerstwa Skarbu, w którym postulowali m.in. wyjście z wielkiego kryzysu poprzez dewaluację złotego.

W latach 1928–1939 Zweig był wykładowcą na UJ. Ponadto w latach 1927–1939 pełnił funkcję redaktora ekonomicznego „Ilustrowanego Kuriera Codziennego". W 1932 r. opublikował pracę „Cztery systemy ekonomii. Uniwersalizm – nacjonalizm – liberalizm – socjalizm", w której poruszał problem wpływu ideologii na ustroje gospodarcze, zauważał słabnięcie liberalizmu na rzecz nacjonalizmu i socjalizmu, ale też przewidywał odrodzenie idei liberalnych w przyszłości. Temat ten rozwinął w książce „Zmierzch czy odrodzenie liberalizmu" (1938). Wskazywał w niej, że rynkowa dominacja wielkich firm może prowadzić do słabnięcia klasy średniej. Prognozował jednak, że rozwój technologiczny i działania antymonopolowe państwa powstrzymają wielkie koncerny i ożywią kapitalizm. W wydanej w 1934 r. pracy „The Economics of Consumers' Credit" dowodził, że pobudzanie gospodarki może przynosić w krótkim terminie wzrost produkcji i zatrudnienia, ale niesie ze sobą wyższą inflację, która później szkodzi gospodarce. W publikacji „Ekonomia i technika" (1935) wskazywał, że choć postęp techniczny niszczy część miejsc pracy, to prowadzi też do spadku cen dóbr konsumpcyjnych, wzrostu popytu i stymuluje powstawanie nowych etatów.

Zmiana poglądów

Po wybuchu II wojny światowej Zweigowi udało się wyjechać do Wielkiej Brytanii. Był m.in. doradcą ekonomicznym premiera gen. Władysława Sikorskiego. Jednak mocno zmienił wówczas swoje poglądy ekonomiczne. W 1942 r. napisał pracę „The Planning of Free Societies", w której twierdził, że przejście do gospodarki planowej jest warunkiem ocalenia demokracji. W 1944 r. w książce „Poland Between Two Wars" pokazywał brytyjskim czytelnikom osiągnięcia II RP. Po wojnie publikował niemal wyłącznie jako socjolog. Zajmował się m.in. badaniami nad sytuacją społeczną robotników w Wielkiej Brytanii i Izraelu, kobietami na rynku pracy i problemem ubóstwa. Od 1946 r. wykładał na polskim Wydziale Prawa na Uniwersytecie Oksfordzkim. Był też stypendystą Uniwersytetu Manchesterskiego.

W latach 1953–1956 pracował na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie, a w latach 1964–1966 na Uniwersytecie w Tel Awiwie. Od 1967 r. był członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. Ostatnią książkę, „The New Acquisitive Society", wydał w 1976 r. W ostatnich latach życia ujawnił kolejne talenty: malował obrazy i rzeźbił. Zmarł 9 czerwca 1988 r. w Londynie.