Amerykanie odnaleźli zabytek zrabowany z Gołuchowa w czasie wojny

Przekazanie cennego zabytku miało miejsce w środę w siedzibie Konsulatu Generalnego Rzeczpospolitej Polskiej w Nowym Jorku – ustaliła „Rzeczpospolita”.

Niebawem do Polski zostanie zwrócone dno antycznego naczynia szklanego z IV w. Zabytek ten znajdował się w kolekcji Izabelli z Czartoryskich Działyńskiej, na zamku w Gołuchowie. Został włączony, wraz z wyjątkową kolekcją, do ustanowionej w 1893 r. ordynacji rodziny książąt Czartoryskich w Gołuchowie.

W wydanym w języku polskim statucie ordynacji jej założycielka oświadczyła: „Życzeniem jest mojem, aby te dzieła sztuki się nie rozproszyły i aby zbiór ten zachował się pełny i cały po wieczne czasy. Spodziewam się, że zbiór powyższy ogółowi pożytek przyniesie, wywołując i podnosząc upodobanie do sztuki i zmysł piękna; oglądanie tych zbiorów ma być dostępne dla każdego, pragnącego znaleźć tam źródło pomocnicze do badań naukowych i w zakresie sztuki”.

Czartoryska ukrywa skrzynie w budynku przy Kredytowej, Niemcy je znajdują

Jednak jesienią 1939 r. część zbiorów gołuchowskich została ewakuowana do Warszawy, Maria Ludwika Czartoryska ukryła w piwnicy budynku przy ul. Kredytowej 12 kilkanaście skrzyń z cennymi zabytkami. W październiku 1941 r. Czartoryska przyznała w czasie przesłuchania prowadzonego przez niemieckiego funkcjonariusza, gdzie je ukryła. Na polecenie Alfreda Schellenberga, ówczesnego okupacyjnego dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie, przewieziono jej zbiory do budynku muzeum.

Z protokołów otwarcia skrzyń wynika, że w zbiorach tych znajdowały się też antyczne szkła gołuchowskie. Zrobiono także fotografię dna naczynia, której szklany negatyw zachował się w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Po wybuchu powstania warszawskiego Niemcy zaczęli wywozić zagrabione dobra polskiej kultury. Odzyskany właśnie zabytek prawdopodobnie znalazł się w jednej z kilkudziesięciu skrzyń, które zostały przetransportowane przez esesmanów z Muzeum Narodowego do austriackiego zamku Fischorn. Niemcy wywieźli tam oprócz części kolekcji z Gołuchowa także m.in. zbiory muzeum w Wilanowie, Belwederu i Zamku Królewskiego. Wiadomo, że pod koniec wojny zbiory te plądrowali niemieccy żołnierze, ale też Austriacy z pobliskich miejscowości, a potem także żołnierze amerykańscy. Szerzej pisaliśmy o tym w „Rzeczpospolitej”.   

Szkło gołuchowskie – jak dowiadujemy się w Ministerstwie Kultury, znalazło się na liście strat wojennych już w 1953 r. Od zakończenia wojny jego los był nieznany.

Kto wpadł na trop antycznego szkła z kolekcji Izabelli Czartoryskiej?

W maju 2025 r. amerykańska archeolog dr Dorothy King poinformowała Muzeum Narodowe w Poznaniu, które ma pieczę nad zachowaną częścią kolekcji gołuchowskiej, o odnalezieniu zaginionego zabytku w prywatnej kolekcji na terenie Stanów Zjednoczonych. Informacja ta trafiła do polskich dyplomatów oraz przedstawicieli resortu kultury.

Po nawiązaniu bezpośredniego kontaktu z dr King, a następnie z przedstawicielami Department of Homeland Security – Homeland Security Investigations oraz biura Prokuratora Okręgowego Hrabstwa Nowy Jork, pracownicy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przekazali amerykańskim służbom dokumentację obiektu.

Czytaj więcej

Historia

Skarb z austriackiego zamku trafił do Polski

Odnaleziono część kolekcji Alfreda Potockiego, którą wywiózł z Łańcuta w połowie 1944 r. To kilka...