Moralna pomoc dla Czechosłowacji od esbeków znad Wisły

Jednym z nieznanych epizodów interwencji w Czechosłowacji była działalność specjalnie wówczas utworzonej grupy operacyjnej „Góral". Nasuwa się analogia do działającej na początku lat 80. w Polsce wschodnioniemieckiej grupy operacyjnej „Warszawa" („Warschau"). Cóż, historia lubi się powtarzać... Warto jednak podkreślić, że w przeciwieństwie do funkcjonariuszy Stasi w Polsce „Góral" działał u naszego południowego sąsiada bez wiedzy, a tym bardziej zgody miejscowych władz.

Do akcji z przeszkodami

Polska bezpieka wydarzenia Praskiej Wiosny śledziła bardzo uważnie. Przywódcy PRL obawiali się niekorzystnego wpływu demokratyzacji w jednym z krajów bloku na rządzonych przez siebie obywateli (podobne obawy miały władze „bratnich krajów socjalistycznych" w czasie polskiego karnawału Solidarności).

Szczególną rolę miała odegrać Służba Bezpieczeństwa województw przygranicznych. Sięgnięto do sprawdzonych metod, m.in. postawiono na nogi całą posiadaną agenturę. Z jednej strony starano się rozpoznawać rozwój sytuacji u naszego południowego sąsiada, a z drugiej minimalizować jej wpływ na wydarzenia w kraju i monitorować nastroje Polaków. Co prawda, na biurko towarzysza Wiesława, czyli Władysława Gomułki, płynęły uspokajające raporty o braku poparcia wśród Polaków dla działań Czechów i Słowaków, ale obawiano się (i to bardzo poważnie), aby polskie społeczeństwo nie poszło za ich przykładem.

Bezpieka uaktywniła się szczególnie w sierpniu 1968 r. 21 sierpnia całości przedsięwzięć związanych z sytuacją w Czechosłowacji nadano kryptonim „Podhale". W działaniach uczestniczyły wszystkie jednostki resortu spraw wewnętrznych. Wśród nich utworzona dzień wcześniej w MSW specjalna grupa operacyjna, której nadano kryptonim „Góral". Jej krótkie, acz interesujące dzieje są doskonałym przyczynkiem do historii funkcjonowania polskiej bezpieki.

Na czele niewielkiej, starannie dobranej grupki funkcjonariuszy stanął wicedyrektor Departamentu II MSW (kontrwywiadu) Henryk Żmijewski. W jej skład weszło 28 funkcjonariuszy, w tym dwóch kierowców. Wszyscy o swym nowym zadaniu dowiedzieli się dopiero w dniu utworzenia „Górala". Zostali wezwani „systemem alarmowym" do ministra spraw wewnętrznych Kazimierza Świtały na naradę, która rozpoczęła się na godzinę przed interwencją. Już godzinę później odlecieli z wojskowego lotniska na Okęciu do Wrocławia. Następnie autokarem przewieziono ich do Świdnicy, do miejsca zgrupowania jednostek Wojska Polskiego.

Następnego dnia rano wraz z aktywem partyjnym Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej z Wrocławia i Katowic wyruszyli w dalszą podróż w kierunku Czechosłowacji. Dojechali jednak tylko do przejścia granicznego w Lubawce. Zatrzymały ich „zawały leśne i przeszkody na drogach" (co wiemy z późniejszego sprawozdania). Postanowiono więc zmienić pierwotne plany. Ostatecznie część funkcjonariuszy przerzucono z najbliższego lądowiska drogą powietrzną do Czechosłowacji, w rejon dyslokacji Sztabu II Armii Wojska Polskiego (jej sztab mieścił się w Hradec Králové). Pozostałych odwieziono ponownie do Świdnicy i później przetransportowano do CSRS.

Brak łóżek i tłumaczy

Na terenie Czechosłowacji grupa podlegała szefowi Zarządu Wojskowej Służby Wewnętrznej II Armii WP. Esbecy weszli w skład tworzonych przez wojsko komend garnizonów – często zostając, jak stwierdzano w sprawozdaniu, nawet ich „faktycznymi kierownikami", bo „mądrością i intelektem przewyższali oficerów politycznych WP i WSW".

Funkcjonariusze „Górala" prowadzili oczywiście działalność operacyjną. Rozpoczęli ją od nawiązywania kontaktów z pracownikami aparatu bezpieczeństwa i milicji naszego południowego sąsiada „celem przekonania ich o konieczności zabezpieczenia zdobyczy socjalistycznych przed elementami kontrrewolucyjnymi". Starali się również dotrzeć do kierownictwa aparatu partyjnego i administracyjnego. Co ciekawe, przygotowane wcześniej przez wrocławską SB wykazy obywateli Czechosłowacji pozytywnie nastawionych do interwencji okazały się niemal kompletnie nieprzydatne. Oprócz owocnych kontaktów nieoficjalnych (uzyskano dzięki nim wiele cennych informacji o dyslokacji nierozpoznanych, nowych jednostek wojskowych CSRS, magazynów broni, składnic itp., „elementach kontrrewolucyjnych" i sytuacji politycznej w danym okresie). Odbywano również rozmowy oficjalne, które jednak „wnosiły bardzo słabe elementy rozpoznawcze".

Teoretycznie funkcjonariusze grupy mieli działać konspiracyjnie. Szybko jednak doszło do dekonspiracji. Tym bardziej, iż część z nich przed swymi rozmówcami... ujawniła miejsce pracy. Na początku września działalnością funkcjonariuszy polskiego MSW działającego na terenie CSRS zainteresowały się władze Czechosłowacji. Wobec czego zdecydowano się na ich wymianę.

Od 17 września zastąpiła ich mniej już liczna grupa – licząca 14 funkcjonariuszy, w tym trzech kierowców. Na jej czele stanął wicedyrektor Biura „B" MSW (zajmującego się obserwacją) Zdzisław Poniatowski. Ci funkcjonariusze, w przeciwieństwie do poprzedników, otrzymali już mundury wojskowe i występowali „pod legendą" oficerów Wojskowej Służby Wewnętrznej. Wszyscy posiadali też dokumenty oficerów WP, identyczne jak oficerowie WSW. Sytuacja była jednak nadal daleka od ideału – brakowało dokumentów legalizacyjnych dla samochodów służbowych z rejestracjami cywilnymi, kierowcy nie zostali odpowiednio przeszkoleni – nie znali przepisów wojskowych i regulaminów służby wewnętrznej. Ponadto dawał im się we znaki „brak znajomości posługiwania się mapami w terenie za pomocą punktów topograficznych, rzeźby terenu". A trzeba przypomnieć, że jedną z głównych form oporu Czechów i Słowaków było usuwanie drogowskazów.

Działalność polskich esbeków utrudniały też inne, bardziej prozaiczne bolączki, np. brak samochodów sztabowych, namiotów, łóżek, sprzętu gospodarczego czy wreszcie tłumaczy.