Lądowa epopeja żaglowca Vasa

Król był natomiast w pełni zadowolony, gdy wydał polecenie, aby ozdobić okręt wielką liczbą ogromnych rzeźb, mających sprawić, że każdemu patrzącemu na okręt „oko zbieleje”. Nie dość, że rzeźb było za dużo, to jeszcze umieszczono je zbyt wysoko – oczywiście po to, by wszyscy widzieli. Gorsze od rzeźb było wszakże uzbrojenie. Okręt obciążono zbyt wielką liczbą ciężkich dział, w dodatku rozmieszczonych na górnym pokładzie, dla większego zasięgu ognia. Było to pogwałcenie praw statyki.

10 sierpnia 1628 r. królewski okręt Vasa wyruszył w pierwszy rejs. Na nabrzeżu w Sztokholmie wiwatował tłum. Trójmasztowiec przepłynął raptem ćwierć mili, po czym położył się na lewą burtę. A ponieważ luki armatnie były otwarte, przygotowane do salwy na wiwat, woda błyskawicznie wypełniła kadłub. Nie wiadomo, ilu marynarzy poszło na dno wraz z żaglowcem na oczach tłumu; szacuje się, że od 30 do 50.

Wrak podniesiono z dna dopiero w 1961 r. Od razu rozpoczęła się konserwatorska batalia o jego zabezpieczenie. Z mniejszymi przedmiotami, sprzętami, naczyniami, odzieżą, poradzono sobie dobrze. Ale dębowy kadłub, ogromna struktura, stwarzał problemy. Scalające go metalowe elementy uległy korozji, w efekcie cała konstrukcja trzymała się na drewnie. Ale i ono marniało. Nieustanne nasączanie dębiny wodą nie wystarczało. Drewno degradowało się przez cztery wieki pod wpływem rozmaitych substancji zawartych w bałtyckiej wodzie. Szczególnie groźne okazały się związki siarki, z których stosunkowo łatwo powstaje niszczycielski kwas siarkowy.

Po latach badań i dyskusji do impregnacji kadłuba zaczęto stosować glikol polietylenowy (PEG). Kilkanaście lat wnikał on w dębinę. Mimo to już w 2011 r. Magnus Olofsson, odpowiedzialny za konserwację okrętu Vasa, przyznał, że „struktura kadłuba jest zmęczona”. Obecnie specjaliści określają stan kadłuba jako „jeszcze nie dramatyczny, ale już niebezpieczny”. Tym razem niebezpieczeństwu ma zapobiec „stotta Vasa”, podtrzymywacz Vasy. Jest to metalowy szkielet odciążający kadłub w taki sposób, aby nie zapadł się pod własnym ciężarem. Według harmonogramu prace te powinny zakończyć się w 2028 r., w 400. rocznicę zatonięcia okrętu. Czy wtedy zakończy się także lądowa epopeja żaglowca? Wielu konserwatorów mocno w to wątpi.