Reklama

Dwaj uniwersyteccy tytani pracy

Tadeusz Brzeski i Edward Taylor byli w Polsce międzywojennej jednymi z czołowych ekonomistów akademickich. Pierwszy kontynuował pracę na emigracji, drugi zaś był marginalizowany w PRL.

Aktualizacja: 29.10.2021 11:08 Publikacja: 28.10.2021 16:17

Tadeusz Brzeski (1884–1958)

Foto: Wikimedia Commons

Hubert Kozieł

Reklama

Obaj należeli do najbardziej rozpoznawalnych polskich ekonomistów czasu międzywojnia i mieli bardzo silną pozycję w świecie naukowym. Edward Taylor był związany przede wszystkim z poznańskim Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza (stworzył tzw. poznańską szkołę ekonomiczną), Tadeusz Brzeski natomiast był rektorem Uniwersytetu Warszawskiego, a po wojnie wykładał w Wielkiej Brytanii. Ci dwaj ekonomiści nie stanowili jednak duetu badawczego. O ile bowiem Taylor reprezentował nurt neoklasyczny w ekonomii, o tyle Brzeski budował własną teorię, opartą m.in. na zdobyczach socjologii.

Rektor na obczyźnie

Tadeusz Brzeski urodził się 6 września 1884 r. w Dębicy. Studiował prawo na Uniwersytetach Jagiellońskim i Lwowskim, a ekonomię w Berlinie i w Monachium. W 1907 r. został doktorem praw na UJ. W latach 1909–1916 był zatrudniony w Departamencie Rolniczym Wydziału Krajowego we Lwowie. Po przedstawieniu w 1916 r. pracy zatytułowanej „O granicach ekonomii społecznej" został docentem na Uniwersytecie Lwowskim. W 1919 r. zaczął pracować na Uniwersytecie Poznańskim, gdzie był profesorem nadzwyczajnym. W 1922 r. przeniósł się na Uniwersytet Warszawski. Kierował tam II Katedrą Ekonomii. W roku akademickim 1929/1930 był rektorem UW, a w latach 1930/1931 i 1933/1934 – prorektorem. W 1928 r. został członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (w latach 1931–1937 był jego wiceprezesem), a w 1932 r. członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności.

Jego najbardziej znaną publikacją była książka „Polska jako jednostka gospodarcza". Analizował w niej położenie ekonomiczne młodego państwa polskiego. Wskazywał, że podstawowym problemem, z jakim musi się borykać kraj, jest scalenie ze sobą terenów będących wcześniej częścią trzech odrębnych organizmów gospodarczych. Jako drogę rozwoju dla Polski widział przede wszystkim rozbudowę własnego przemysłu i przyciągnięcie przez niego nadwyżek ludności wiejskiej. Jego zdaniem w budowę przemysłu powinien się angażować przede wszystkim kapitał prywatny, ale państwo powinno go wspierać, m.in. poprzez budowę sprawnego systemu edukacji. Zagrożenie widział w wolnym handlu, który miał utrwalać rolniczy charakter Polski i jej zacofanie.

Brzeski ukształtował swoje poglądy pod wpływem teorii ekonomistów niemieckich i austriackich. Tworzył własną teorię ekonomiczną, opartą na psychologii gospodarczej i wychodzącą poza dogmat o racjonalności procesów ekonomicznych. Odrzucał anglosaskie teorie neoklasyczne. Był jednak zwolennikiem popularnej wówczas ilościowej teorii pieniądza i krytykiem idei pieniądza nieopartego na zasobach kruszców. Oprócz pracy „Polska jako jednostka gospodarcza" napisał m.in. dwa podręczniki do teorii pieniądza: „Początki pieniądza" oraz „Psychologiczną teorię pieniądza w zarysie".

W 1939 r. został aresztowany we Lwowie przez Sowietów i zesłany do Kazachstanu. Uwolniony w 1941 r., wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie znalazł zatrudnienie na Polskim Wydziale Prawa przy Uniwersytecie Oksfordzkim. Pracował tam do 1947 r. Był jednym z założycieli londyńskiego Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie. Został jego pierwszym rektorem, a także prezesem emigracyjnego Polskiego Towarzystwa Naukowego. Brał udział w zarządzaniu Skarbem Narodowym. Zmarł 27 marca 1958 r. w Londynie.

Reklama

Poznański profesor

Edward Taylor urodził się 28 września 1884 r. w Kielcach. Już podczas nauki w kieleckim gimnazjum zaangażował się w prace Związku Młodzieży Polskiej „Zet" powiązanego z Ligą Narodową. Początkowo studiował filozofię i chemię na Uniwersytecie Jagiellońskim, ale przeniósł się na Wydział Prawa (jedyny, na którym wówczas wykłady z ekonomii były obowiązkowe). W 1909 r. uzyskał tytuł doktora i znalazł pracę w Biurze Patronatu Spółek Oszczędności i Pożyczek we Lwowie. Zatrudnił go tam Franciszek Stefczyk – twórca słynnych kas oszczędnościowych. W ramach swojej pracy wybrał się w podróż naukową do Niemiec i Belgii. Od 1911 r. zaczął pracować w Krakowie, a w 1917 r. uzyskał habilitację (pracą „Istota współdzielczości") i zaczął wykładać na Wydziale Prawa UJ. W 1919 r. przeniósł się na Uniwersytet Poznański. De facto to on zorganizował badania naukowe nad ekonomią w Poznaniu i stał się tam cenionym autorytetem. Wykładał również w Akademii Handlowej w Poznaniu, a od 1930 r. był członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności.

Opowiadał się za wolnością gospodarczą i przeciwko etatyzmowi. Był ekonomistą bliskim nurtowi neoklasycznemu, a przy tym wielkim zwolennikiem spółdzielczości – to on rozpoczął w Polsce badania nad tym zagadnieniem. Swoją pierwszą publikację ten temat – „O hipotecznym kredycie włościańskim" – napisał razem z Franciszkiem Stefczykiem. Natomiast jego dwutomowy kurs prawa skarbowego był pierwszym opracowaniem porównawczym systemów tego prawa na terenie trzech byłych zaborów. Pisał również m.in. na temat inflacji w Polsce i historii myśli ekonomicznej. Był jednym z edytorów trzytomowej „Podręcznej encyklopedii handlowej". Pozostawił po sobie około 300 prac własnych, a także liczne tłumaczenia dzieł klasyków myśli ekonomicznej.

Taylor był ekonomistą zaangażowanym politycznie. Należał do Ligi Narodowej i później Związku Ludowo-Narodowego. Do wybuchu II wojny światowej udzielał się w strukturach Narodowej Demokracji, a do grona swoich przyjaciół zaliczał Romana Dmowskiego. Był także mocno związany z korporacjami akademickimi. Mimo wyraźnych endeckich sympatii krytykował rząd Władysława Grabskiego. Zarzucał mu, że reforma walutowa była niepełna. Mimo krytycznej oceny rządów parlamentarnych (dyskusje na tematy gospodarcze w Sejmie nazywał bezmiarem „partyjności, głupoty i złej woli") był źle nastawiony do przewrotu majowego i rządów sanacji.

Po wybuchu wojny pozostał w Polsce (choć miał wcześniej pojechać na konferencję naukową do Francji). Jeden z jego synów – Stanisław – zginął podczas walk w Puszczy Kampinoskiej. Edward Taylor, mimo bycia czołowym przedstawicielem poznańskiej inteligencji, zdołał uniknąć większych niemieckich represji, przebywając u swoich krewnych w Opatowicach Murowanych w Świętokrzyskiem. Nie zrezygnował tam z pracy naukowej – na podstawie zapisków z tamtego okresu powstała „Teoria produkcji" opublikowana w 1947 r.

Nie zaprzestał pracy akademickiej również po zakończeniu wojny. Został wykładowcą Uniwersytetu Łódzkiego, a w 1945 r. – jednym z założycieli Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Od 1946 r. był także członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Komunistyczne władze postrzegały go jednak jako jednostkę niewygodną. Ograniczały mu możliwość publikowania prac, natomiast w roku 1949 zlikwidowały jego Seminarium Ekonomiczno-Polityczne. Został zmuszony do przejścia na emeryturę. Współzakładane przez niego Polskie Towarzystwo Ekonomiczne zostało de facto przejęte przez rząd. Taylorowi nie zaproponowano nawet członkostwa w Polskiej Akademii Nauk. W 1956 r. wrócił jednak na uczelnię i wykładał przez kolejne cztery lata. Edward Taylor zmarł 9 sierpnia 1964 r. w Poznaniu. Wśród prac, które po sobie zostawił, znalazły się również pisane w ostatnim okresie życia „Wspomnienia ekonomisty". Zastrzegł, żeby wydano je nie wcześniej niż 25 lat po jego śmierci.