Kalendarium

31 stycznia – Powstał koncern wydawniczy Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza Prasa-Książka-Ruch – „centralna organizacja wydawnicza PZPR” – monopolistyczna machina będąca do końca PRL źródłem finansowania partii komunistycznej.

11 kwietnia – Powołano Federację Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej. W jej skład wchodziły: Związek Młodzieży Socjalistycznej, Związek Socjalistycznej Młodzieży Wiejskiej, Socjalistyczny Związek Młodzieży Wojskowej, Socjalistyczny Związek Studentów Polskich. Wcześniej trzy ostatnie dodały do swych nazw przymiotnik „socjalistyczny”, co w środowisku studenckim wywołało ograniczone protesty i niechęć. Do Federacji przystąpił też Związek Harcerstwa Polskiego. Działania te były elementem coraz intensywniejszej indoktrynacji młodzieży.

12 kwietnia – Sejm PRL podjął uchwałę o „zadaniach narodu i państwa w wychowaniu młodzieży i jej udziale w budowaniu socjalistycznej Polski”, natomiast 13 października 1973 roku przyjął, wzorowaną na sowieckich rozwiązaniach, reorganizację systemu oświaty, w wyniku czego m.in. miała zostać wprowadzona jednolita szkoła dziesięcioletnia (tzw. dziesięciolatka). Efektem tych działań była likwidacja na wsi wielu małych szkół i tworzenie tzw. gminnych szkół zbiorczych. Przeciwko tym decyzjom protestował episkopat Polski: „Najważniejszym zadaniem dla poprawy sytuacji w dziedzinie wychowania jest umocnienie rodziny polskiej przez takie prawa, które sprzyjałyby nierozerwalności małżeństwa oraz spełnianiu obowiązków rodzicielskich przez ojców i matki w rodzinach. Nie prowadzi natomiast do tego celu odbieranie rodzicom ich dzieci przez system całodziennej szkoły zbiorczej. (...) W kwietniu 1976 roku z połączenia ZMS, ZSMW i SZMW powstał Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej przygotowujący kadry dla PZPR.

27 września – Elementem dalszej monopolizacji władzy przez PZPR było przyjęcie przez Sejm PRL nowej ordynacji wyborczej. Prawo zgłaszania list otrzymał jedynie Front Jedności Narodu, którego „kierowniczą siłę stanowi PZPR”, wcześniej (od „wyborów” w 1957 r.) istniała możliwość zgłoszenia innych list, ale nigdy z niej nie korzystano.

30 września – PZPR „wezwał ogół komunistów do udziału we wspólnej pracy” w ramach „ogólnopartyjnego czynu społecznego i produkcyjnego”. Podobne inicjatywy – niedzielnej pracy na budowach, porządkowania otoczenia fabryk, ulic i placów – stały się jednym z propagandowych rytuałów dekady. 29 września prymas Polski ks. kard. Stefan Wyszyński napisał do Edwarda Gierka: „proszę bardzo (…) o położenie kresu pozbawiania dnia wypoczynku ludzi całotygodniowej, wytężonej pracy. (…) Wszyscy obywatele Miasta [Warszawy] mają prawo do pokoju społecznego zakłóconego przez prace, do których mobilizuje się tysiące ludzi. Prosimy, by Miasto nie było zamieniane na obóz pracy ciągłej… „.

13 stycznia – Prymas Polski ks. kard. Stefan Wyszyński w warszawskim kościele pw. Świętego Krzyża rozpoczął cykl kazań („Kazania świętokrzyskie”) poświęconych kwestiom społecznym. Kontynuował je w styczniu 1975 i 1976 roku. Domagał się w nich poszanowania, deptanych i odebranych przez komunistów, a należnych Polakom praw. Zdecydowanie potępił narzucony politycznie ateizm, upomniał się o prawa katolików za wschodnią granicą.

22 lipca – W bizantyjskim stylu obchodzono XXX-lecie PRL. Oddano do użytku liczne inwestycje, m.in. Port Północny. Stefan Kisielewski notował: „Gierek masę w Warszawie buduje – Wisłostradę też już oddano gotową oraz trzon Zamku. Tylko żarcia nie ma… „. Leonida Breżniewa odznaczono m.in. Krzyżem Wielkim Orderu Virtuti Militari, co ulica w czarnym humorze skomentowała, że „za Katyń”. Wielu placom, osiedlom, fabrykom nadano nazwy „XXX-lecia PRL”, niektóre przetrwały do dzisiaj. Z nie mniejszym rozmachem świętowano rocznicę powstania ludowego Wojska Polskiego (X 1973), wtedy Virtuti Militari wręczono sowieckiemu marszałkowi Greczce, za co ten odwdzięczył się Orderem Rewolucji Październikowej dla ministra obrony narodowej PRL Jaruzelskiego.

8 – 13 października – Edward Gierek, jako pierwszy przywódca PRL, przebywał w Stanach Zjednoczonych, czego efektem było przyznanie PRL kolejnych kredytów i technologii.

3 grudnia – W Karagandzie zmarł apostoł Kazachstanu – ks. Władysław Bukowiński, który po wojnie dobrowolnie nie wyjechał ze Związku Sowieckiego, aby nieść posługę pozostałym tam Polakom, za co 13,5 roku spędził w łagrach i na zesłaniu. W tym samym miesiącu 15 polskich intelektualistów wystosowało list protestacyjny domagający się dla około 1,5 mln Polaków żyjących w Związku Sowieckim własnego szkolnictwa i kontaktu z polską kulturą. Dokument podpisali m.in. Jacek Bocheński, Kazimierz Brandys, Zbigniew Herbert, Andrzej Kijowski, Zygmunt Mycielski, Marek Nowakowski, Antoni Słonimski, Andrzej Szczypiorski, Wiktor Woroszylski, ks. Jan Zieja.

28 maja – Sejm PRL wprowadził nowy podział administracyjny. Zlikwidowano powiaty, a w miejsce 17 województw utworzono 49.

1 sierpnia – Edward Gierek w imieniu PRL złożył w Helsinkach podpis pod „Aktem Końcowym” Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. W dokumencie były zapisy zobowiązujące poszczególne kraje do przestrzegania podstawowych praw człowieka, co w następnych latach stanowiło podstawę do upominania się o ich przestrzeganie przez powstałe niezależne inicjatywy w PRL i innych państwach bloku sowieckiego. W Helsinkach Gierek spotkał się także z kanclerzem RFN Helmutem Schmidtem, z którym ustalono udzielenie PRL kolejnych pożyczek, wypłatę 1,3 mld marek odszkodowań wojennych oraz zgodę na wyjazd z Polski ok. 125 tys. osób poczuwających się do swych niemieckich korzeni. Proceder ten określono jako „łączenie rodzin”.

5 grudnia – W proteście przeciwko zapowiadanym zmianom w Konstytucji PRL w Kancelarii Sejmu złożono tzw. List 59 podpisany m.in. przez Zbigniewa Herberta, Stefana Kisielewskiego, Jacka Kuronia, Adama Michnika, Leszka Moczulskiego, Jana Olszewskiego, Stanisława Skalskiego, Wisławę Szymborską, Jacka Trznadla, ks. Jana Zieję, ks. Stanisława Małkowskiego, ks. Jacka Salija. Kilka tygodni później (31 I 1976) złożono kolejny „List 101”. Do sejmu napłynęły także m.in. „Memoriał młodszych pracowników naukowych i studentów KUL”, list gen. Mieczysława Boruty-Spiechowicza, list polskich pisarzy tworzących na Obczyźnie, „wniosek obywatelski” z 14 stycznia 1976 oraz protesty przewodniczących Klubów Inteligencji Katolickiej. Szczególnie donośnie zabrzmiało w tej sprawie kilka protestów episkopatu Polski, m.in. z 9 stycznia 1976: „Wywołuje obawę tendencja do uchwalenia w Konstytucji przewodniej roli jedynej partii w Państwie polskim. (...) Równie niepokojąca jest tendencja, zmierzająca do uchwalenia w Konstytucji przynależności Polski do światowego bloku socjalistycznego i nierozerwalności braterskich więzów ze Związkiem Radzieckim. (...) Jeśli ta tendencja byłaby wzięta pod uwagę, społeczeństwo – bardzo wrażliwe na zagadnienie pełnej suwerenności – odczułoby ją jako zamach na swą państwowość i godność”. 10 lutego 1976 roku sejm zatwierdził poprawki do „Konstytucji PRL”. W jej 1 artykule dodano stwierdzenie, że „PRL jest państwem socjalistycznym”, w nowym art. 3 napisano, iż „PZPR jest przewodnią siłą narodu”, a „PRL ma umacniać więzy przyjaźni ze Związkiem Radzieckim i innymi krajami socjalistycznymi”. W głosowaniu tylko jeden poseł – Stanisław Stomma z koła „Znak” – wstrzymał się od głosu, reszta poparła zmiany. Stanowczy głos Kościoła i akcja protestów, która doprowadziła do aktywizacji oraz integracji środowisk opozycyjnych, złagodziły wcześniejsze propozycje PZPR, m.in. nie umieszczono zapisów o kolektywizacji rolnictwa oraz „o lojalności każdego członka Kościoła katolickiego wobec socjalistycznego ustroju”, nie wprowadzono też nazwy Polska Rzeczpospolita Socjalistyczna.

8 – 12 grudnia – Odbył się VII Zjazd PZPR. W ostatnich miesiącach w Warszawie doszło do kilku tajemniczych pożarów i prób podpaleń (m.in.: Centralnego Domu Dziecka, mostu na Trasie Łazienkowskiej), co warszawiacy komentowali opowiadanymi dowcipami: „Partia pali się do zjazdu” czy „Siedem pożarów na VII Zjazd”. Zadłużenie PRL na Zachodzie wyniosło 8,5 mld dolarów.

3 maja – Opublikowano program działającego w konspiracji Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. Jego kierownictwo tworzyli: Zdzisław Najder, Andrzej Kijowski, Jan Olszewski, Jan Józef Szczepański. PPN za swój cel uznało odzyskanie przez Polskę suwerenności i publikowało analizy, ekspertyzy, opracowania na temat najistotniejszych problemów Polski, jej przeszłości i przyszłości. Kilka tygodni wcześniej w warszawskim mieszkaniu Macieja Grzywaczewskiego spotkali się m.in. Andrzej Czuma, Adam Wojciechowski i Leszek Moczulski, przyjmując dokument programowy „U progu”. Za konieczne dla uratowania narodu i państwa uzależnionego całkowicie od Związku Sowieckiego uznali odzyskanie niepodległości, przyjmując, że komunizm jest niereformowalny, gdyż zmiany „są sprzeczne z samą jego istotą”.

Historia

Pozostało 92% artykułu