A więc wojna!

Kilka dni wcześniej Hitler oświadczył w obecności najwyższych dygnitarzy Wehrmachtu: „Aby wywołać tę wojnę, znajdę ważny powód, który będzie mogła wykorzystać propaganda. Nieważne przy tym, czy powód ten będzie prawdopodobny, czy nie”. Istotnie, nie był prawdopodobny: przebrani w mundury armii polskiej ludzie Naujocksa wpadli do stacji, ogłuszyli dwóch techników i odczytali przez radio po niemiecku zawczasu przygotowane, szyte grubymi nićmi prowokacyjne oświadczenie: „Przywódcy niemieccy pchają Europę do wojny. Pokojowa Polska jest zagrożona. Hitler musi zostać usunięty za wszelką cenę. Gdańsk jest polski”. Następnego ranka, 1 września, pod pretekstem reakcji na ten sfabrykowany graniczny incydent, o godzinie 4.45 armia niemiecka wkroczyła do Polski. A o 10.00 Hitler tłumaczył się w Reichstagu: „Moja cierpliwość była na wyczerpaniu. Incydent w Gleiwitz był kroplą, która przepełniła czarę. Trzeba Polakom dać lekcję”. Dwa dni później Europa była już w stanie wojny.

Powołanie brytyjskich komandosów

Choć komanda były w tym czasie dodatkowym narzędziem w dyspozycji najsilniejszej armii, w pierwszych latach konfliktu stanowiły przede wszystkim instrument słabych. Było tak w wypadku Wielkiej Brytanii, osaczonej i zmuszonej do ograniczenia działań zbrojnych po upadku Francji w 1940 roku. Churchill, zostawszy w maju premierem, uznał, że najważniejsza dla narodu jest postawa ofensywna. „Należy wyplenić z naszych umysłów przekonanie, że porty Kanału i cały leżący między nimi region należą do wrogiego terytorium”, napisał 6 czerwca do generała Ismaya, szefa swego wojskowego gabinetu. Jakim sposobem to osiągnąć? „Trzeba przygotować ekspedycje specjalnie wyćwiczonych oddziałów, w rodzaju freikorpsów, zdolnych zaprowadzić na tych wybrzeżach terror i posłusznych przede wszystkim regułom taktyki «zabij i uciekaj»”.

Czytaj więcej

Historia Polski

Wielokrotnie oszukał śmierć: życie na krawędzi Aleksandra Stpiczyńskiego

Co łączyło pułkownika barona Arnolda von Lücknera, André Lucknera, Jacques’a Fourdana, Jerzego Wi...

W ten sposób narodził się akt powołania brytyjskich komandosów. Skąd się wzięła ta dziwna nazwa? Prawdopodobnie z czasów wojen burskich (1899–1902), podczas których oddziały Afrykanerów walczyły przeciwko Anglikom. „Taktyka komanda polegała na zadawaniu siłom brytyjskim lekkich uderzeń i znikaniu na sawannie, nim wróg zdąży zareagować”. Uderzyć i uciec: oto, co mieli robić brytyjscy komandosi.

Jednak do „zaprowadzenia terroru” u wroga, jak sobie życzył Churchill, było jeszcze daleko. Pierwsze rajdy (pod Boulogne i Touquet 23 czerwca 1940 r. oraz na Guernesey 14 lipca), naznaczone amatorszczyzną i improwizacją, przeprowadzone na mało znaczące cele, przyniosły znikome rezultaty. Bardzo szybko patron komandosów sir Roger Keyes skonstatował: północne francuskie wybrzeże jest na razie niedostępne i lepiej skierować nasze wysiłki w stronę peryferyjnych teatrów działań wojennych, jak Skandynawia i rejon Morza Śródziemnego.

Jednakże w Egipcie, gdzie armia brytyjska stawiała czoło oddziałom włoskim z Libii, działaniom komandosów towarzyszyła raczej frustracja. Ich skuteczność ze względu na mnogość grup i jednostek była niewielka. Teoretycznie wszystkie one powinny były się wspierać i uzupełniać, bo miały te same cele (przerywanie linii komunikacyjnych i zaopatrzeniowych, niszczenie składów paliwa i amunicji…), w praktyce jednak tak nie było. Konkurowały z jednostkami regularnej armii, ale także, w kontekście niedoboru ludzi i materiału na wszystkich frontach, między sobą. Utworzona w 1940 roku Long Range Desert Group (LRDG) szybko zdublowała się pod wieloma względami z Layforce (nazwaną tak na cześć swego dowódcy, Roberta Laycocka), utworzoną w lutym 1941 roku, która stała się bezużyteczna już pięć miesięcy później, w lipcu 1941 roku, gdy powstał Special Air Service (SAS). Na jego czele stanął młody oficer David Stirling, którego dewizą było „Who dares wins” (Śmiały zwycięża).

Co do śmiałości, brytyjscy komandosi na Bliskim Wschodzie mieli jej w nadmiarze. Rzadko jednak ich akcje kończyły się sukcesem. W większości w ostatniej chwili je anulowano albo kończyły się one powodzeniem połowicznym lub zupełnym fiaskiem. Operacji „Flipper”, między wieloma innymi, nie brak było rozmachu: polegała na przeprowadzeniu zamachu na wysokiego niemieckiego oficera, generała Rommla we własnej osobie. Nocą 17 listopada 1941 roku dwudziestu komandosów desantowanych z dwóch okrętów podwodnych zaatakowało libijską willę w Beda Littoria (dziś Al-Bajda), w której generał rzekomo rezydował. Próbowali wysadzić ją w powietrze, lecz w ostatniej chwili stwierdzili, że detonatory i lonty zamokły. Podczas odwrotu komandosi zostali jeden po drugim wystrzelani. Co do Rommla, to nigdy nie mieszkał on w tej willi, a krytycznej nocy po prostu przebywał w Rzymie, jak przekonali się później dwaj ocalali z całej grupy żołnierze.

Operacje „Claymore” i „Archery”

Sytuacja wyglądała lepiej w Skandynawii, a konkretnie w okupowanej Norwegii, gdzie komandosi przeprowadzili dwie błyskotliwe operacje. Ich cel mógł się wydawać mało znaczący: dwie fabryki produkujące olej ze śledzi i dorszy. Jednakże, wbrew wszelkim oczekiwaniom, chodzi o produkt o strategicznym znaczeniu. Niemcy produkowali z niego witaminy A i D, jak również glicerynę do materiałów wybuchowych. 4 marca 1941 roku 250 komandosów rzuciło się do ataku na fabryki oleju rybnego na Lofotach, archipelagu u północno-zachodnich wybrzeży Norwegii, i odniosło wspaniały sukces bez żadnych strat własnych (operacja „Claymore”). Wyczyn ten udało się powtórzyć 27 grudnia 1941 roku na wyspie Vaagsö, leżącej na południowym zachodzie (operacja „Archery”). Choć obrona niemiecka była znacznie skuteczniejsza (20 zabitych i 57 rannych), Brytyjczycy znów okryli się chwałą, zostawiając za sobą ruiny fabryki i 120 zabitych Niemców. Poza tym bilansem operacje „Claymore” i „Archery” zasiały w umyśle Hitlera poważną wątpliwość: a co, jeśli to Norwegia została wytypowana jako miejsce wielkiego lądowania aliantów w Europie? Od tej chwili Kriegsmarine kotwiczyła tam swoje krążowniki, a Wehrmacht utrzymywał coraz liczniejsze oddziały. W 1944 roku Niemcy zgromadzili w Norwegii 372 tysiące żołnierzy, którzy 6 czerwca mogli bronić plaż Normandii.

Sukces operacji „Archery” był także zasługą nowego patrona komandosów, lorda Louisa Mountbattena, który w 1941 roku zastąpił w tej roli Rogera Keyesa. „Jego energia, entuzjazm i determinacja bardzo prędko zaczęły się udzielać, dosięgając też szeregów komandosów”. Pod jego kierownictwem rajdy przybrały nowy wymiar. Komandosi otrzymali też nowe, priorytetowe zadanie: odciągnąć niemiecką obronę z wybrzeży francuskich, aby przygotować aliancki atak na Festung Europa. Rok 1942 był rokiem rajdów komandosów we Francji.

Szkolenie nowych komandosów

Przede wszystkim jednak należało udoskonalić szkolenie komandosów. Do tej pory zależało ono od jednostki, która organizowała je tak, jak uważała za stosowne. Stąd poważne rozbieżności w metodach, wiele nieporozumień i zamieszania. W lutym 1942 roku otwarty został jeden ośrodek treningowy w szkockim zamku w Achnacarry, sto kilometrów od Inverness. Od tej pory wszyscy komandosi, niezależnie od jednostki, w której służyli, musieli odbyć tu szkolenie. Łącznie z komandem Francuza Philippe’a Kieffera, utworzonym wiosną 1942 roku, które było jedyną francuską jednostką biorącą udział w lądowaniu w Normandii 6 czerwca 1944 roku.