Kalendarium

13 sierpnia

– W związku z coraz gorszą sytuacją gospodarczą rozpoczęto sprzedaż cukru na kartki – 2 kilogramy miesięcznie na osobę. „Do żarcia nic nie ma, cukier zniknął, inne rzeczy też, przed sklepami ogony, ludzie wściekli. A jednocześnie wiadomo, że z 1000 ludzi albo więcej siedzi w więzieniach za czerwcowe zajścia, jest terror, mnóstwo robotników wylano z pracy” – pisał Stefan Kisielewski.

18 września

– Na cmentarzu Gunnersbury w Londynie, po wieloletnich zmaganiach, odsłonięto pomnik – marmurowy obelisk – z napisem „Katyń – 1940”. Władze brytyjskie nie zgodziły się na umieszczenie jakiegokolwiek napisu wskazującego na sowieckich sprawców zbrodni oraz na udział w uroczystości angielskich oficerów w mundurach. Tylko jeden, wbrew zakazom, stanął w warcie honorowej. Nawet w wolnym świecie ujawnienie prawdy o zbrodni katyńskiej natrafiało na duże opory.

23 września

– Pisarz Jerzy Andrzejewski poinformował Sejm PRL o powołaniu Komitetu Obrony Robotników i złożył „Apel do społeczeństwa i władz PRL” podpisany przez 14 osób, m.in. Jerzego Andrzejewskiego, Jacka Kuronia, Edwarda Lipińskiego, Jana Józefa Lipskiego, Antoniego Macierewicza, Piotra Naimskiego, Józefa Rybickiego, Wojciecha Ziembińskiego, ks. Jana Zieję. Brutalność i bezwzględność władz wobec protestujących w czerwcu 1976 roku robotników Radomia i Ursusa, a następnie represje wobec nich (w kilkunastu procesach zapadły wyroki do dziesięciu lat więzienia), spowodowały, że w wielkomiejskich, nastawionych opozycyjnie środowiskach harcerskich, studenckich, inteligenckich oraz robotniczych zorganizowano akcję pomocy finansowej, prawnej, moralnej dla represjonowanych. Z tej aktywności wyłonił się KOR. Jego sygnatariusze wystąpili jawnie wobec władz, domagając się zwolnienia aresztowanych i zaprzestania prześladowań. Władze aresztowały część działaczy KOR, ale pod presją społeczną, a także wobec nacisku Zachodu, zostały zmuszone do ich zwolnienia na mocy amnestii (22 VII 1977), którą objęto także robotników Radomia i Ursusa. KOR nie zaprzestał jednak działalności, ale przekształcił się (29 IX 1977) w Komitet Samoobrony Społecznej KOR (dołączyli kolejni sygnatariusze, m.in. Adam Michnik, Halina Mikołajska, Zbigniew Romaszewski), inicjując wiele niezależnych inicjatyw na rzecz przestrzegania praw człowieka, a także rozpoczynając poza zasięgiem cenzury wydawanie prasy, książek (m.in. Niezależna Oficyna Wydawnicza NOW-a kierowana przez Mirosława Chojeckiego, pisma „Biuletyn Informacyjny”, „Robotnik”, kwartalnik literacki „Zapis”…) oraz działając na rzecz samoorganizacji społeczeństwa.

10 marca

– Tomasz Strzyżewski, krakowski cenzor, poprosił o azyl w Szwecji, gdzie wywiózł tajną dokumentację Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk (ok. 700 stron), którą przekazał KOR. Została ona wydana następnie na Zachodzie oraz w kraju przez oficynę NOW-a pt. „Czarna księga cenzury”. Opublikowanie w niej m.in. „Księgi zapisów i zaleceń GUKPPiW” (wykaz „zakazanych” tematów i autorów, wśród nich lista 99 pisarzy emigracyjnych oraz liczne wytyczne: „należy bezwzględnie eliminować z PAP, prasy, radia i TV wszelkie dane zbiorcze dotyczące ilości: wypadków: – drogowych, – pożarów, – utonięć…” czy zakaz druku nekrologów „byłych żołnierzy zgrupowań, oddziałów AK i innych prawicowych organizacji uczestniczących w powstaniu warszawskim…”) stanowiło ilustrację totalnej kontroli cenzury w PRL.

25 marca

– Ogłoszono powstanie Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, którego „Apel do społeczeństwa polskiego” podpisało 18 osób (patrz: art. „Marzenia o Niepodległej”).

15 maja

– Z udziałem około 100 tysięcy wiernych kard. Karol Wojtyła konsekrował kościół w Nowej Hucie. Zmagania o jego powstanie wierni rozpoczęli po październiku 1956 roku, a w kwietniu 1960 roku doszło do starć z milicją w obronie krzyża postawionego w miejscu planowanej budowy.

24 – 30 maja

– W kościele św. Marcina w Warszawie głodowało kilkanaście osób, domagając się zaprzestania represji wobec działaczy opozycyjnych i robotników uwięzionych po czerwcu 1976 roku. Podjęte działania, m.in. kilka tysięcy zebranych podpisów, a także działania na Zachodzie oraz chęć otrzymywania kolejnych kredytów spowodowały, że w lipcu reżim ogłosił amnestię, co zostało odebrane jako sukces opozycji. Władze zrezygnowały z organizowania procesów, ograniczając się do nękania i szykan; m.in. zwalniania z pracy, relegowania z wyższych uczelni, zakazu otrzymywania paszportu, rewizji, pobić, zatrzymywania na 48 godzin, zastraszania i gróźb.

29 października

– W Warszawie powołano tzw. Uniwersytet Latający, a w lutym 1978 roku – Towarzystwo Kursów Naukowych – organizujące wykłady i spotkania literackie w mieszkaniach prywatnych, gdzie naukowcy i literaci mówili na tematy nieobecne w oficjalnie wydawanych książkach i podręcznikach. Deklarację TKN (10 II 1978) podpisało 58 osób, wśród nich 17 profesorów i ośmiu docentów. Jego wykłady były rozbijane przez bezpiekę i bojówki aktywistów Socjalistycznego Związku Studentów Polskich, a osoby je prowadzące szykanowane przez SB. Jednocześnie poza zasięgiem cenzury zaczęły się ukazywać kolejne pisma, m.in. warszawski „Głos”, lubelskie pismo młodych katolików „Spotkania”, łódzko-warszawski „Puls”.

1 grudnia

– Edward Gierek – jako pierwszy w historii przywódca komunistycznego państwa – został przyjęty na audiencji w Watykanie przez papieża Pawła VI. Kilka tygodni później w Warszawie przebywał prezydent USA Jimmy Carter.

9 stycznia

– „W działaniach nauk humanistycznych i społecznych nasza uwaga koncentruje się na umacnianiu marksistowsko-leninowskiej orientacji tych nauk i zacieśnieniu ich więzi z działalnością partii, z jej pracą teoretyczną i ideowo-wychowawczą” – mówił Edward Gierek na konferencji PZPR.

25 lutego

– W Katowicach, z inicjatywy Kazimierza Świtonia, powołano pierwszy Komitet Założycielski Wolnych Związków Zawodowych. W wyniku niezwykle brutalnych represji inicjatywa ta została jednak spacyfikowana przez bezpiekę. 29 kwietnia powołany został Komitet Założycielski Wolnych Związków Zawodowych w Gdańsku. „PZPR uczyniła działalność Związków Zawodowych przedłużeniem swej struktury. (…) Społeczeństwo musi wywalczyć sobie prawo do demokratycznego kierowania swoim państwem” – napisali w deklaracji założycielskiej Andrzej Gwiazda, Krzysztof Wyszkowski, Antoni Sokołowski (ten ostatni uległ SB). Wokół gdańskiego WZZ, który zyskał poparcie grupek robotników w kilku gdańskich zakładach pracy (m.in. Stoczni im. Lenina, Elmorze), skupiło się prężne środowisko gdańskiej opozycji, m.in. Bogdan Borusewicz, Joanna Duda-Gwiazda, Bogdan Lis, Andrzej Kołodziej, Anna Walentynowicz, Lech Wałęsa.

6 – 8 kwietnia

– Na odbywającym się w Katowicach XX Zjeździe Związku Literatów Polskich doszło do krytycznych wobec polityki reżimu wystąpień pisarzy. Andrzej Braun mówił: „Bezprawie osiągnęło swe apogeum (…) cenzura decyduje, kto ma być pisarzem w Polsce”. Upominał się także o prawdę o Katyniu, procesie 16: „Tragiczna historia września 1939 roku dotyczy tylko połowy Polski. Dzieje Polaków i społeczeństwa polskiego w Białymstoku, Lwowie czy Wilnie w latach 1939 – 1941 nie należą do historii Polski”. W proteście wyszło z sali kilkudziesięciu pisarzy wiernych PZPR.

30 lipca

– Około 200 chłopów z 18 wiosek w gminie Milejów powołało Tymczasowy Komitet Samoobrony Chłopskiej Ziemi Lubelskiej na czele z Janem Rożkiem. Chłopi protestowali przeciwko krzywdzącej ich – uderzającej w indywidualną własność – uchwalonej właśnie ustawie emerytalnej, a także fatalnym warunkom życia na wsi. Działalność Komitetu poddano represjom. Z kolei 10 września we wsi Zbrosza Duża, gdzie inicjatorem niezależnych działań był miejscowy proboszcz ks. Czesław Sadłowski, powstał Komitet Samoobrony Chłopskiej Ziemi Grójeckiej. Powstały również: Komitet Niezależnego Związku Rolników, Podlaski Komitet Samoobrony Ludzi Wierzących oraz Komitet Samoobrony Chłopskiej Ziemi Rzeszowskiej. Na wsi kolportowano m.in. korowską „Placówkę” oraz związanego z ROPCiO „Gospodarza”.

16 października