Rada Pomocy Żydom „Żegota”

Już w 1940 roku zorganizowano Referat Mniejszości Narodowych przy Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej ZWZ-AK, który zbierał informacje o losach mniejszości narodowych pod okupacją niemiecką.

Publikacja: 22.09.2008 11:24

Tablica pamiątkowa „Żegoty” na Trakcie Walki i Męczeństwa Żydów, wmurowana w 1995 r. obok pomnika Bo

Tablica pamiątkowa „Żegoty” na Trakcie Walki i Męczeństwa Żydów, wmurowana w 1995 r. obok pomnika Bohaterów Getta

Foto: Zbiory ŻIH

Na ich podstawie przygotowywano meldunki i raporty, które następnie przekazywano władzom ZWZ-AK, Delegaturze Rządu na Kraj i rządowi RP na uchodźstwie.

W miarę upływu czasu „sprawy żydowskie” rozrosły się, a zbieranie informacji z uwagi na izolację gett stawało się coraz trudniejsze. 1 lutego 1942 r. utworzono więc jednoosobowy Referat Żydowski, którego pracę organizował przedwojenny prawnik Henryk Woliński. Jego raporty o sytuacji ludności żydowskiej w gettach, sprawozdania o masowych deportacjach Żydów na Wschód – do obozów zagłady, przyczyniły się do utwierdzenia polskiego podziemia o konieczności niesienia pomocy i ratunku mordowanym Żydom.

W sierpniu 1942 r., a więc już w czasie realizacji akcji Reinhardt Henryk Woliński nawiązał ściślejszą współpracę z przedstawicielami żydowskich organizacji konspiracyjnych w getcie warszawskim. Byli to Leon Feiner – członek Bundu oraz Adolf Berman – reprezentujący Żydowski Komitet Narodowy. W tym samym czasie z pracownikami Referatu Żydowskiego nawiązał kontakt i współpracę Arie Wilner „Jurek” reprezentujący Żydowską Organizację Bojową w getcie warszawskim. Przedstawiciel ŻOB za pośrednictwem Aleksandra Kamińskiego nawiązał współpracę z Komendą Główną AK. Wśród pracowników polskiego podziemia dojrzewała myśl o utworzeniu specjalnej, tajnej instytucji, która zajmowałaby się organizowaniem wszelkiej pomocy skazanym na śmierć Żydom. Za zorganizowaniem takiej pomocy opowiadał się komendant główny AK Stefan Grot-Rowecki.

Wśród organizujących pomoc dla Żydów byli socjaliści, demokraci, inteligencja i środowiska katolickie. Wysiłki zmierzające do powołania instytucji wspierającej i ratującej Żydów zmierzały do powołania organizacji mającej oparcie instytucjonalne i finansowe w rządzie RP i władzach Polskiego Państwa Podziemnego. Ostatecznie plany te udało się zrealizować Zofii Kossak-Szczuckiej i Wandzie Krahelskiej-Filipowiczowej związanej ze środowiskami socjalistycznymi. 27 września 1942 r. Delegatura powołała do życia Społeczny Tymczasowy Komitet im. Konrada Żegoty.

4 grudnia 1942 r. przekształcono Tymczasowy Komitet w Radę Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu na Kraj. Dla celów konspiracyjnych Rada przybrała kryptonim „Żegota”

Był to pierwszy komitet pomocy Żydom działający do 4 grudnia 1942 r. Objął opieką 180 osób, w większości dzieci żydowskich. Organizowano ukrywającym się po aryjskiej stronie Żydom nowe dokumenty, udzielano zasiłków pieniężnych, dostarczano odzież. Filie komitetu powstały w Krakowie, Brześciu nad Bugiem i Siedlcach.

31 października 1942 r. delegat rządu poinformował rząd RP w Londynie, że „z inicjatywy Delegatury został zorganizowany spośród polskich organizacji Społeczny Komitet Pomocy Ludności Żydowskiej”. Temu oświadczeniu towarzyszyła prośba o finansowe wsparcie działalności komitetu.

Po uzyskaniu akceptacji rządu RP i uzyskaniu wsparcia finansowego 4 grudnia 1942 r. przekształcono Tymczasowy Komitet w Radę Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu na Kraj. Dla celów konspiracyjnych Rada przybrała kryptonim „Żegota”. W skład prezydium Rady weszli: Julian Grobelny, Ferdynand Arczyński, Emilia Hiżowa, Stefan Szwedowski, Witold Bieńkowski, Ignacy Burski, Władysław Bartoszewski. Stronnictwa żydowskie reprezentowali Adolf Berman i Leon Feiner.

Była to jedyna w okupowanej Europie instytucja państwowa ratująca Żydów od Zagłady. Jest też jedyną organizacją, która została uhonorowana medalem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata

W piśmie do delegata rządu z 29 grudnia 1942 r. określono zakres działalności nowej organizacji. Pisano: „zadaniem Rady jest niesienie pomocy Żydom jako ofiarom eksterminacyjnej akcji okupanta, a to pomocy w kierunku ratowania ich od śmierci, ich legalizacji, przydzielania im pomieszczeń, udzielania zasiłków materialnych względnie, gdzie to wskazane, wyszukiwanie zajęć zarobkowych jako podstawy egzystencji, zawiadywanie funduszami i ich rozprowadzanie – słowem działalność, która pośrednio lub bezpośrednio wchodzić może w zakres pomocy. [...]”

Materialną podstawą działalności „Żegoty” miały być fundusze przekazywane jej przez rząd RP z Londynu oraz sumy zebrane wśród społeczeństwa polskiego i żydowskiego w kraju i za granicą. Rada nie miała być organizacją masową, stanowiła swego rodzaju komitet porozumiewawczy, który miał kierować akcją pomocy Żydom udzielanej przez organizacje polityczne, społeczne i – w najszerszej mierze – osoby indywidualne. Rada Pomocy Żydom „Żegota” działała do początku 1945 r. Swą pomocą objęła kilkanaście tysięcy ukrywających się po aryjskiej stronie Żydów. Była to jedyna w okupowanej Europie instytucja państwowa ratująca Żydów od Zagłady. Jest też jedyną organizacją, która została uhonorowana medalem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata przyznawanym przez Instytut Pamięci Yad Vashem w Jerozolimie.

Czy mimo ryzyka poświęcenia własnego i najbliższych życia zrobiono wszystko dla ratowania Żydów? Według słów Władysława Bartoszewskiego twierdząco na to pytanie może odpowiedzieć tylko ten, kto oddał swe życie za bliźniego.

Obok tragedii przeżywanej przez społeczeństwo polskie dziesiątkowane przez wroga, trwa na naszych ziemiach od roku blisko potworna planowa rzeź Żydów. Masowy ten mord nie znajduje przykładu w dziejach świata, bledną przy niem wszystkie znane z historii okrucieństwa (...). Nie mogąc czynnie przeciw temu działać, Kierownictwo Walki Cywilnej w imieniu całego społeczeństwa polskiego protestuje przeciw zbrodni dokonanej na Żydach. W tym proteście łączą się wszystkie polskie ugrupowania polityczne i społeczne. Podobnie jak w sprawie polskich ofiar, odpowiedzialność fizyczna za te zbrodnie spadnie na katów i ich wspólników.

Oświadczenie kierownictwa Walki Cywilnej w sprawie niemieckich zbrodni na ludności żydowskiej (16 września 1942)

Rząd Polski jako przedstawiciel legalnej władzy na obszarach, na których Niemcy stosują systematyczne tępienie obywateli polskich i obywateli pochodzenia żydowskiego wielu innych narodowości, uważa za swój obowiązek zwrócenie się do Rządów Narodów Zjednoczonych w szczerym przekonaniu, że władze te podzielą pogląd rządu polskiego co do konieczności nie tylko potępienia zbrodni popełnionych przez Niemców i ukarania zbrodniarzy, ale również co do znalezienia środków dających zapewnienie, iż Niemcom zostanie skutecznie uniemożliwione stosowanie w dalszym ciągu ich metod masowego mordu.

Z noty polskiego MSZ do rządów Narodów Zjednoczonych w sprawie zbrodni niemieckich na ludności żydowskiej w okupowanej Polsce. 10 grudnia 1942

Na ich podstawie przygotowywano meldunki i raporty, które następnie przekazywano władzom ZWZ-AK, Delegaturze Rządu na Kraj i rządowi RP na uchodźstwie.

W miarę upływu czasu „sprawy żydowskie” rozrosły się, a zbieranie informacji z uwagi na izolację gett stawało się coraz trudniejsze. 1 lutego 1942 r. utworzono więc jednoosobowy Referat Żydowski, którego pracę organizował przedwojenny prawnik Henryk Woliński. Jego raporty o sytuacji ludności żydowskiej w gettach, sprawozdania o masowych deportacjach Żydów na Wschód – do obozów zagłady, przyczyniły się do utwierdzenia polskiego podziemia o konieczności niesienia pomocy i ratunku mordowanym Żydom.

Pozostało 90% artykułu
Historia
Paweł Łepkowski: Najsympatyczniejszy ze wszystkich świętych
https://track.adform.net/adfserve/?bn=77855207;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Historia
Mistrzowie narracji historycznej: Hebrajczycy
Historia
Bunt carskich strzelców
Historia
Wojna zimowa. Walka Dawida z Goliatem
Materiał Promocyjny
Bank Pekao wchodzi w świat gamingu ze swoją planszą w Fortnite
Historia
Archeologia rozboju i kontrabandy