4 lutego 1945 r. w Jałcie na Krymie rozpoczęła się konferencja, w której wzięli udział przywódcy tzw. Wielkiej Trójki: ZSRR – Józef Stalin, USA – Franklin D. Roosevelt oraz Wielkiej Brytanii – Winston Churchill. W rozmowach uczestniczyli również ministrowie spraw zagranicznych, szefowie sztabów oraz doradcy i eksperci reprezentujący trzy największe państwa koalicji antyhitlerowskiej. Jak przypominają historycy IPN "do obrad nie zaproszono przedstawiciela rządu RP na emigracji w Londynie, wszelkie postanowienia podejmowano bez udziału Polaków".
Na konferencji zapadły rozstrzygnięcia w sprawie III Rzeszy Niemieckiej. Ustalono podział terytorium państwa niemieckiego na cztery strefy okupacyjne: amerykańską, brytyjską, francuską i sowiecką. Ważną częścią ustaleń dotyczących Niemiec była także decyzja o reparacjach wojennych i przesiedleniach ludności niemieckiej z ziem przypadających Polsce i innym państwom.
"Poza kwestiami niemieckimi sprawa Polski stanowiła drugi najważniejszy temat spotkania. Decyzje podejmowane w sprawie naszej ojczyzny miały wielorakie konsekwencje na płaszczyźnie politycznej, społecznej i ekonomicznej" - przypomina IPN. Wielka Trójka potwierdziła przesunięcie granicy państwa polskiego na zachód. Związek Sowiecki zagrabił ziemie na wschód od tzw. Linii Curzona, które stanowiły przed 1939 r. około 50 procent terytorium II Rzeczpospolitej. W rezultacie Polska miała stracić Lwów i Wilno. Rekompensatą dla Polski miały być tak zwane "ziemie odzyskane" czyli Pomorze Zachodnie i Gdańskie, ziemia lubuska i kłodzka, Łużyce, Dolny Śląsk i Opolszczyzna i część Prus Wschodnich.
W wyniku podjętych ustaleń duża grupa Polaków znalazła się poza krajem. Część zrobiła to świadomie pozostając na emigracji na Zachodzie i nie chcąc żyć pod komunistyczną władzą, inni wbrew swojej woli znaleźli się na terenach odebranych Rzeczypospolitej przez Związek Sowiecki.
