Giganci, którzy zmienili świat

Henry Ford I urodził się 30 lipca 1863 r. na farmie w Greenfield Township. Jego ojciec William Ford pochodził z irlandzkiej rodziny. Rodzina matki, pani Mary Ford z domu Litogot, pochodziła z Belgii.

Henry nie miał wykształcenia technicznego, ale miał przyrodzony zmysł techniczny. Do legendy przeszły jego nieustanne naprawy zegarków przyjaciół i znajomych. Odbył liczne praktyki w warsztatach mechanicznych, przy czym w jego młodym umyśle kiełkowały pomysły o produkcji masowej, np. zegarków. Nie znosił natomiast pracy na farmie, choć jakiś czas po śmierci matki w 1876 r. musiał prowadzić gospodarstwo. W 1878 r. 15-letni Henry Ford zbudował swój pierwszy silnik parowy. 13 lat później rozpoczął pracę w Edison Illuminating Company, w której szybko awansował. Już w 1893 r. został mianowany naczelnym inżynierem tych zakładów. Zarabiał wtedy wystarczająco dużo, aby móc rozpocząć prace nad projektem swojego życia – silnikiem spalinowym. Już wtedy nie stronił też od polityki. W 1894 r. został nawet członkiem Loży Masońskiej Palestyny z numerem 357.

W 1896 r. światło dzienne ujrzał pierwszy pojazd Forda poruszany silnikiem spalinowym. Nosił on nazwę Quadricycle i miał koła rowerowe. Projektem zainteresował się Thomas Edison. To on zachęcał Forda do dalszych prób, kiedy ten przechodził załamania. Wreszcie Ford odniósł sukces. W 1903 r. wyprodukowano pierwszy model samochodu Ford A, którego cena wynosiła 750 dol. Na początku XX wieku przeszło połowa samochodów produkowanych w USA miała markę Ford. Następcą modelu A i C był Ford Model N, który w odróżnieniu od poprzedników miał czterocylindrowy silnik umieszczony z przodu. Model N kosztował 500 dol. Wyprodukowano zawrotną wówczas ilość 7000 sztuk. Produkcja tego modelu została zakończona w 1908 r.

Produkcja taśmowa

Pod koniec lat 90. XIX wieku, kiedy w umyśle Henry'ego Forda dojrzewała idea samochodu dla każdej amerykańskiej rodziny, pewien producent wanien David Dunbar Buick (1854–1929) zainwestował swoje oszczędności w produkcję samochodów z silnikiem spalinowym. W maju 1903 r. powstała firma Buick Motor Company. W 1908 r. kupił ją William Crapo Durant (1861–1947), który 16 września 1908 r. założył holdingowy koncern General Motors (GM). Już na początku swej działalności w 1903 r. Ford Motor Company napotkało trudności ze strony organizacji Licencjonowanych Producentów Aut. W 1907 r. sprawa znalazła się w sądzie. Ford wygrał ją cztery lata później, po pierwszej apelacji. Jedną z kluczowych innowacji w fabrykach Forda było wprowadzenie w 1913 r. ruchomej taśmy montażowej (fordyzm). Robotnik miał jedno niezmienne stanowisko pracy i wykonywał tę samą czynność przy montażu. To była rewolucja: przed jej wprowadzeniem praca przy montażu podwozia trwała około 728 minut, a system taśmowy zredukował tę operację do 93 minut. W 1911 r. powstał najsłynniejszy model fabryki Henry'ego Forda – Ford T. Konstruktor postawił tym razem na prostotę konstrukcji i łatwość w wymienianiu części zamiennych. Dzięki produkcji taśmowej nowy model Forda T zjeżdżał z taśmy co trzy minuty. Wszystkie samochody tego modelu miały czarny kolor, o czym sam Ford powiadał, że „Każdy klient może kupić samochód pomalowany na dowolny kolor, pod warunkiem, że będzie to czarny".

Inną ważną innowacją było skrócenie dnia pracy z dziesięciu do ośmiu godzin i zwiększenie zarobków do 5 dol. za dzień pracy. Trzyzmianowy system pracy spowodował, że produkcja nigdy się nie zatrzymywała. Marzeniem Henry'ego Forda było to, żeby każdy Amerykanin mógł pozwolić sobie na kupno samochodu marki Ford. To spowodowało ogromny wzrost popularności tego przemysłowca. Pojawiły się nawet hasła „Ford na prezydenta". On sam nie był ani trochę zainteresowany działalnością polityczną. Podczas I wojny światowej zwrócił uwagę na konieczność stworzenia sił powietrznych i transportu lotniczego. Żeby temu sprostać, założył Ford Airline Company, ale nie odniósł na tym polu znaczących sukcesów. Ford był zagorzałym pacyfistą i przeciwnikiem włączenia USA do I wojny światowej, lecz kiedy w 1917 r. Amerykanie przystąpili do wojny po stronie ententy, jego zakłady stały się jednym z najważniejszych dostawców uzbrojenia dla armii amerykańskiej.

Cadillac Coupe Deville z roku 1955 był obiektem marzeń ludzi na całym świecie

Foto: shutterstock

Rywale Forda T

Największy rywal Fabryki Forda – koncern General Motors (GM) z siedzibą w Detroit – produkował w tym czasie samochody osobowe i dostawcze, silniki okrętowe, kompleksowe instalacje przemysłowe, technologie finansowe oraz działał w sektorze usług finansowych. Spółka publiczna GM weszła nawet na giełdę nowojorską. Od 1909 r. popyt na auta GM wzrósł do 25 tys. GM produkował takie marki, jak Buick, Pontiac Oldsmobile, Cadillac, kanadyjski McLaughlin i inne. W 1910 r. sprzedaż aut wzrosła o 60 proc., ale kłopoty kredytowe w bankach spowodowały spadek zysków i odsunięcie Williama Duranta od zarządzania GM.

Zwolniony z GM William Durant w 1911 r. zaczął produkować swój własny tani samochód, a był nim Chevrolet, nazwany tak dla uczczenia jego partnera i kierowcy rajdowego Louisa Chevroleta (1878–1941). Ford T miał wielu konkurentów w branży samochodowej, w tym m.in. 33 Oakland, którego właścicielem był John Norton Willys, oraz Model 10 Buick, Flanders 20, Model 46/47 i Maxwell Model Q. Maxwell został zakupiony w 1925 r. przez Waltera Chryslera i w 1926 r. zmieniono nazwę na Chrysler Corporation. Już w 1921 r. GM opanował 12 proc. amerykańskiego rynku samochodowego. Jednak Ford T stał się nie tylko samochodem, ale ikoną wszystkiego, co amerykańskie. Produkowany w latach 1908–1927 okrzyknięty został „najbardziej wpływowym samochodem XX wieku". Sprzedano ponad 16,5 mln tych samochodów w różnych wersjach. W 1915 r. powstał zatem wóz strażacki TT (time truck), a w 1921 r. dwuosobowy roadster, a po nim w 1924 r. Mel T (touring car), jeden z najtańszych samochodów w cenie 295 dol. W 1925 r. wyprodukowano nawet model T dla lekarzy.

i na wojnie

Samochody Forda, a także GM zmieniały krajobraz miast i prowincji USA. Powstawały tysiące kilometrów nowych dróg i związana z nimi infrastruktura, od stacji benzynowych poczynając, na motelach i restauracjach kończąc. Henry Ford już na początku ustalił reguły dla swojej pracy, a brzmiały one: „Bądź gotowy do kontroli każdego systemu, wyrzucenia lub aktualizacji jakiejkolwiek metody lub teorii, jeśli sukces pracy wymaga tego". Wprowadzanie nowych rozwiązań i innowacji było jego pasją życiową. Na swym koncie miał nie mniej niż 161 unikalnych patentów. Co ciekawe, sam Ford nie znosił ekspertów i nikt z wyższym wykształceniem technicznym nie był zatrudniany w jego zakładach. On sam zwykł mawiać, że gdyby chciał zniszczyć swoich przeciwników w mało elegancki sposób, podesłałby im ekspertów. Wielki producent aut szedł własną, zawsze tylko przez siebie wytyczoną drogą. Jego zakłady nie miały nawet własnego toru próbnego, a testowanie samochodów odbywało się na publicznych drogach.

Już w latach 20. XX wieku zakłady GM opanowały przeszło 12 proc. rynku samochodowego w USA. W 1925 r. ruszyła też ofensywa zagraniczna tej firmy. Najpierw w 1925 r. GM przejęły brytyjskie zakłady Vauxhall Motors, a w 1929 r. niemieckiego Opla. Z kolei w latach 1929–1932 Ford pomógł w założeniu w ZSRR, działającej do dziś, fabryki produkującej samochody GAZ. Niezależnie od ekspansji GM w 1932 r. jedna trzecia wszystkich samochodów na świecie była marki Ford.

W 1932 r. Ford dokonał przełomu. Do sprzedaży wszedł ośmiocylindrowy Ford convertible sedan o mocy 65 KM. Test niezawodności auta wynosił 50 tys. mil. Jako humorystyczny element można dodać, że słynni amerykańscy przestępcy Bonnie Parker i Clyde Barrow napisali do Forda list, w którym dziękowali mu za ten model, twierdząc, że zrobili wszystko, aby ukraść ten samochód, który skutecznie służył im podczas rabowania banków.