Prywatna deska ratunkowa

W badaniach z 1987 roku Grażyny Światowy z Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 90 proc. respondentów zgłaszało brak różnego rodzaju mebli; 48,7 proc. odczuwało braki sprzętu usprawniającego prace domowe. – Władza zdawała sobie sprawę, że jeśli system się przewróci, to przez gospodarkę. Trwały strajki, bo mięsa zaczynało brakować nawet na kartki – wspominał minister przemysłu w rządzie Rakowskiego Mieczysław Wilczek.

W 1988 roku rząd Zbigniewa Messnera rozpoczął prace nad ustawą o podejmowaniu działalności gospodarczej. Weszła w życie 1 stycznia 1989 roku i dzięki niej powstało 2,5 mln podmiotów gospodarczych. – Ponieważ sporo ludzi miało pieniądze, ale nie miało na co ich wydać, pierwsze prywatne firmy powoływane bez kapitału zaczęły na siebie zarabiać i cały proces odbył się praktycznie bez kredytów – wyjaśniał Wilczek. W rozpadającej się gospodarce właśnie prywatne firmy zwiększały produkcję – w 1989 roku o 26 proc. Jednak nie uchroniło to krajowego PKB od spadku o 1,5 proc. z powodu 3,4-proc. zmniejszenia produkcji przedsiębiorstw państwowych.

Pod koniec lat 80. gospodarka była całkowicie rozregulowana. Indeks cen konsumpcyjnych (liczony w stosunku do roku poprzedniego) wzrósł w 1988 roku o 61,3 proc., a w kolejnym o 244,1 proc. – Zaraz po wypłacie opłacałam czynsz i prąd, a resztę starałam się jak najszybciej wydać, aby nie trzymać pieniędzy, które szybko traciły wartość – wspominała prowadząca trzyosobowe gospodarstwo domowe Krystyna Ambroziak z Wrocławia. Sprzedaż cukru w czerwcu 1989 roku wzrosła o 38 proc. w stosunku do 1988 roku, mąki o 58 proc., ryżu o 56 proc., soli o 15 proc. Ministerstwo Rynku Wewnętrznego zapewniało, że braków w dostawach nie będzie.

Jedynie Krajowa Spółka Przemysłu Mięsnego Pek-Pol informowała, że zapasy wyczerpały się w drugiej połowie czerwca, i ostrzegała, iż może zabraknąć mięsa na realizację czerwcowych kartek. Nastąpiło załamanie rynku żywności – skup w czerwcu wyniósł 92,8 tys. t, a powinien co najmniej 123,7 tys. t, aby wystarczyło mięsa na kartki. Na początku czerwca zostały przejedzone rezerwy 38 tys. t. Pek-Pol i Animex musiały importować ok.

30 tys. t mięsa z krajów zachodnich. Dostawy serów wzrosły o blisko 20 proc., ale przed sklepami nadal kłębił się tłum i czasami pomiędzy czekającymi na towar kolejkowiczami dochodziło do rękoczynów.

W czerwcu skup mięsa był niższy o 25 proc., a w lipcu o 21 proc. niż w tych samych miesiącach roku poprzedniego. W miastach – niczym podczas okupacji – pojawiły się „baby” chodzące od drzwi do drzwi i sprzedające mięso i wędliny. Mięso można było od ręki kupić tylko na wolnym rynku, choć sprzedawcy oferowali je po cenach trzy razy wyższych niż w państwowych sklepach. W maju 1989 roku na targowiskach schab z kością kosztował 3000 zł, a w sklepach uspołecznionych (na kartki) 980 zł. Szynka z kością na targowiskach była wyceniana na 2300 zł, a na kartki 710 zł.

W czerwcu 1989 roku podwyżki cen np. lodówek wyniosły 67 proc., pralki automatyczne Polar zdrożały o 37 proc., wyroby spirytusowe średnio o 50 proc., papierosy o 83 proc. Pomimo wysokich podwyżek towar znikał ze sklepów, natomiast można było kupić go na coraz śmielej funkcjonującym czarnym rynku. W maju rower Wigry kosztował w sklepie 42 tys. zł, miesiąc później 63 tys. zł, a na czarnym rynku 80 tys. zł. Podobnie wyglądał wzrost cen np. telewizorów czarno-białych. Za taki odbiornik w maju trzeba było zapłacić w sklepie 85 tys. zł, w czerwcu 135 tys. zł, a z ogłoszenia (czyli od handlarza) 173 tys. zł. Telewizor kolorowy na czarnym rynku kosztował 1103 tys. zł, gdy przy dużej dozie szczęścia w sklepie można było go zdobyć za cenę 20 proc. niższą (a przed czerwcową podwyżką za 587 tys. zł). Marże czarnorynkowe wynosiły 30 – 60 proc.Płace realne rosły szybciej niż ceny – w 1989 roku o 9 proc. Już po siedmiu miesiącach 1989 roku rząd, aby mieć pieniądze na wypłaty, wydrukował 4 bln zł bez pokrycia – trzy razy więcej, niż planował. Ostatecznie postanowił 1 sierpnia 1989 roku „urynkowić gospodarkę żywnościową”, czyli urealnić ceny żywności. Tego dnia przed Halą Mirowską w Warszawie można było bez kolejki kupić kilogram schabu za 8 tys. zł albo stać w długiej kolejce po schab za 3200 zł. Wołowina bez kości w wolnej sprzedaży kosztowała 6 tys. zł, a na kartki 2690 zł.

Nawet ta operacja nie pomogła ustabilizować budżetu, bo pomimo urynkowienia cen żywności dotacje do niej w 1989 roku wzrosły o 188 proc., a do mięsa o 300 proc. Budżet dopłacał nawet do cen węgla, chociaż 1 stycznia zniósł kartki: w pierwszej połowie roku 1,1 bln zł, a w drugiej 1,8 bln zł.

Inflacja miesięczna wzrosła z 11 proc. w lipcu 1989 roku do 39,5 proc. w sierpniu i 34,5 we wrześniu. W październiku jej wzrost sięgnął rekordowego poziomu 54,8 proc. Spadła jednak w listopadzie do 22,4 i w grudniu do 17,7 proc. Liczona od grudnia 1988 do grudnia 1989 roku inflacja wyniosła 640 proc. – Jeżeli nie można było kupić towaru, kupowało się dolary – wspominał Wojciech Siekerski. Odwrót od złotówki był masowy. Złoty stanowił 35 proc. zasobów pieniężnych. W ciągu lat 80. depozyty dolarowe osób prywatnych w Banku PKO wzrosły z 438 mln do 3,3 mld, jednak w większości były to niewielkie kwoty. W 1989 roku przeciętny wkład a vista wynosił 337 dolarów, a wkład roczny 1404 dolary. W grudniu 1989 roku Sejm przyjął plan Balcerowicza i zakończyła się epoka gospodarki socjalistycznej.

przeciętna płaca 206 800 zł

dolar na czarnym rynku 7000 zł