Kalendarium 1988 - 1989

Jarosław Szarek, historyk, Oddział IPN w Krakowie

27 września – Premierem PRL został Mieczysław Rakowski. Podjęta przez niego miesiąc później decyzja o postawieniu Stoczni Gdańskiej w stan likwidacji została odczytana jako uderzenie w „Solidarność”.

30 listopada – Telewizja przeprowadziła transmisję debaty lidera reżimowych związków zawodowych Alfreda Miodowicza z Lechem Wałęsą, która zakończyła się zwycięstwem przywódcy „Solidarności”.

18 grudnia – W podziemiach warszawskiego kościoła pw. Miłosierdzia Bożego powstał Komitet Obywatelski przy przewodniczącym „Solidarności”. Tworzyło go ponad 100 osób – uczonych, intelektualistów, działaczy „Solidarności” zaproszonych przez Lecha Wałęsę i stanowiących jego intelektualne zaplecze. KO powołał 15 komisji tematycznych zajmujących się najważniejszymi aspektami życia. Po obradach Okrągłego Stołu kierował kampanią wyborczą „Solidarności”.

23 grudnia – Sejm PRL uchwalił, odchodząc od komunistycznej ortodoksji, kilka ustaw znacznie liberalizujących gospodarkę, co zostało wykorzystane przez działaczy esbecko-partyjnego aparatu i stało się początkiem tworzenia przez nich finansowych fortun oraz uwłaszczenia partyjnej nomenklatury. Przypieczętowały to kolejne ustawy, m.in. „o niektórych warunkach konsolidacji gospodarki narodowej” z lutego 1989 roku, a także swobodnym obrocie dewizami (z marca 1989), co zaowocowało otwarciem sieci kantorów.

16 stycznia – Rozpoczęło się X Plenum KC PZPR, podczas którego po ostrych sporach zdecydowano się na przyjęcie ograniczonego pluralizmu związkowego i politycznego.

21 stycznia – „Nieznani sprawcy” zamordowali ks. Stefana Niedzielaka, proboszcza parafii św. Karola Boromeusza w Warszawie. Od lat zaangażowany był w upamiętnianie ofiar komunistycznego i sowieckiego terroru, dlatego po śmierci zyskał miano „ostatniej ofiary Katynia”. Prowadzone śledztwo służyło raczej zatarciu śladów niż wykryciu sprawców. Kilka dni później zginął ks. Bogusław Suchowolec, kapelan „Solidarności” w Białymstoku. Obu morderstw dokonano w tle rozmów w Magdalence, podczas których przygotowywano obrady Okrągłego Stołu. W lipcu zamordowano kolejnego kapłana – więzionego w stanie wojennym ks. Sylwestra Zycha.

6 lutego – Reprezentująca ugodowy nurt część opozycji solidarnościowej rozpoczęła rozmowy z przedstawicielami reżimu przy Okrągłym Stole.

17 lutego – W Krakowie w kilkudniowych manifestacjach studenci domagali się legalizacji NZS (zostało zarejestrowane ponownie 22 września), doszło do ostrych starć z ZOMO.

17 kwietnia – Sąd zarejestrował NSZZ „Solidarność”, a kilka dni później NSZZ Rolników Indywidualnych „S”. Formuła ponownej rejestracji, a nie legalizacji związku na postawie o statutu z 1981 roku, wywołała krytykę części działaczy.

8 maja – Ukazał się pierwszy numer „Gazety Wyborczej”, której redaktorem naczelnym został Adam Michnik. 31 maja wznowiono wydawanie „Tygodnika Solidarność”.

4 czerwca – Pierwsza tura wyborów, przy frekwencji 62 proc., zakończyła się zdecydowanym zwycięstwem „Solidarności” (wyniki: Reportaż z przeszłości, str. 4)

30 czerwca – Rozpoczęły się manifestacje pod hasłem „Jaruzelski musi odejść” przeciwko wyborowi generała na prezydenta PRL, organizowane w następnych tygodniach w wielu miastach głównie przez młodzież z Federacji Młodzieży Walczącej, Solidarność Walczącą, KPN i NZS, kończące się interwencjami ZOMO.

3 lipca – Na czołówce „Gazety Wyborczej” ukazał się artykuł „Wasz prezydent, nasz premier”, w którym Adam Michnik za najkorzystniejszy scenariusz uznał „sojusz demokratycznej opozycji z reformatorskim skrzydłem obozu władzy”.

7 lipca – Przemawiając na forum Rady Europy, sowiecki przywódca Michaił Gorbaczow, mówiąc o „porządku politycznym” w podległych sobie dotąd krajach, powiedział: „To jest ich własny wybór. Wszelka – jakiejkolwiek natury – ingerencja w sprawy wewnętrzne państw zaprzyjaźnionych (…) jest niedopuszczalna”. Oznaczało to koniec doktryny Breżniewa, zgodnie z którą Moskwa podejmowała interwencję zbrojną w wypadku zagrożenia jej interesów.

19 lipca – Wojciech Jaruzelski – jako jedyny kandydat i przewagą jednego głosu – został wybrany przez Zgromadzenie Narodowe na prezydenta PRL. Stało się to dzięki postawie posłów i senatorów Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego. Grupa siedmiu z nich – z Andrzejem Wielowieyskim na czele– oddała głosy nieważne, jeden senator był za, a 11 nie uczestniczyło w posiedzeniu, co wszystko razem ułatwiło wybór Jaruzelskiego.

1 sierpnia – Rząd Rakowskiego podjął decyzję o urynkowieniu gospodarki.

24 sierpnia – Sejm powierzył misję sformowania rządu Tadeuszowi Mazowieckiemu po wcześniejszej zakończonej niepowodzeniem misji Czesława Kiszczaka. Mazowieckiego wsparła zainicjowana kilkanaście dni wcześniej koalicja OKP i satelickich dotąd wobec PZPR Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego. Autorami tej koncepcji, a następnie negocjatorami z ZSL i SD, byli senatorowie Jarosław i Lech Kaczyńscy, natomiast środowisko skupione wokół Geremka, Kuronia, Michnika zakładało koalicję z „reformatorską” częścią PZPR. W rządzie Mazowieckiego (powołanym 12 września) większość tek uzyskała „Solidarność”, ale otrzymali je również ministrowie z ZSL, SD oraz PZPR (resorty siłowe: Czesław Kiszczak MSW, Florian Siwicki MON).

24 sierpnia – W dniu powierzenia misji Mazowieckiemu dokonano przebudowy MSW, zlikwidowano departamenty bezpieki III, IV, V, VI oraz Biuro Studiów SB i Inspektorat Ochrony Przemysłu (pod koniec lat 80. agentura bezpieki osiągnęła stan z okresu stalinowskiego – prawie 90 tys. agentów). W ich miejsce 1 listopada powstały struktury o nowych nazwach, m.in. Departament Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa. Z ponad 24 tys. funkcjonariuszy bezpieki pozostało 7 tys. (na renty i emerytury przeszło ponad tysiąc), reszta przeszła na etaty milicyjne i do nowych departamentów MSW. Jednocześnie rozpoczęto niszczenie (palenie, mielenie) dokumentów MSW. 26 sierpnia – Premier Tadeusz Mazowiecki przyjął w obecności ministra Kiszczaka pierwszego zagranicznego gościa: szefa KGB Władimira Kriuczkowa.

29 września – Rozwiązano ZOMO (z których utworzono oddziały prewencji MO), a wkrótce także Ochotniczą Rezerwę Milicji Obywatelskiej.

28 października – Aktorka Joanna Szczepkowska w wieczornym dzienniku telewizyjnym ogłosiła: „4 czerwca w Polsce skończył się komunizm”.

9 listopada – W Krzyżowej doszło do symbolicznego polsko-niemieckiego pojednania kanclerza Niemiec z premierem Polski. W czasie mszy św. Kohl przerwał wizytę na wieść o zburzeniu muru berlińskiego.