Kalendarium 1980 - 1981

1 lipca – Władze PRL wprowadziły drastyczną podwyżkę cen, co doprowadziło do krótkich strajków w pojedynczych fabrykach. Robotnicy domagali się zwiększenia płac, a dyrekcje spełniały te żądania. W następnych tygodniach całą Polskę obiegło powiedzenie: „Kto staje, ten dostaje…”.

8 lipca – Rozpoczął się strajk w WSK PZL Świdnik. Po czterech dniach przyjęto dziewięciopunktowe „Porozumienie zawarte między Przedstawicielami Załogi wybranymi w dniu 11.07.1980 r. a Dyrekcją, Radą Zakładową i Samorządem Robotniczym” – pierwszy taki dokument podpisany latem 1980 roku.

16 lipca – Pracę przerwała Lokomotywownia PKP w Lublinie, w której obok postulatów ekonomicznych zgłoszono także żądanie przeprowadzenia nowych wyborów do rady zakładowej. Nazajutrz kolejarze zablokowali węzeł kolejowy, a 18 lipca Lublin został sparaliżowany: nie pracowała komunikacja miejska, PKS, transport handlowy. Ogółem w lipcu 1980 roku strajkowało ponad 80 tys. robotników w 177 zakładach pracy.

14 sierpnia – Rozpoczęła strajk załoga Stoczni im. Lenina w Gdańsku, domagając się przywrócenia do pracy zwolnionej dyscyplinarnie suwnicowej Anny Walentynowicz, działaczki WZZ, oraz podwyżki płac. Do protestu przyłączyły się największe zakłady Trójmiasta. Trzy dni później powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, z Lechem Wałęsą, Andrzejem Gwiazdą, Anną Walentynowicz, Aliną Pieńkowską i Bogdanem Lisem na czele. Działacze MKS sformułowali 21 postulatów. W pierwszym żądano „akceptacji niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych”, następnie nierepresjonowania za poglądy, wolności słowa, ograniczenia cenzury.

18 sierpnia MKS powstał w Stoczni im. Warskiego w Szczecinie. Strajki rozlewały się na kolejne ośrodki: Wrocław, Wałbrzych, Łódź, zagłębie miedziowe, Poznań, Bielsko-Białą, Bydgoszcz, Toruń, Warszawę, Krosno, Kraków, Górny Śląsk i Zagłębie... W ponad 750 zakładach strajkowało 700 tys. pracowników. Wszędzie solidaryzowano się z 21 gdańskimi postulatami, co zmusiło władze do uznania postulatów i podpisania porozumień: 30 sierpnia w Szczecinie, 31 sierpnia w Gdańsku, 3 września w Jastrzębiu-Zdroju oraz 11 września w Hucie Katowice.

5/6 września – Stanisław Kania został I sekretarzem KC PZPR, zastępując rządzącego przez dekadę Edwarda Gierka.

17 września – W Gdańsku delegaci międzyzakładowych komitetów założycielskich nowych związków, reprezentujący ośrodki z całego kraju, zadecydowali o utworzeniu ogólnopolskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego i przyjęciu nazwy „Solidarność”.

3 października – W związku z szykanowaniem przez lokalne władze działaczy NSZZ „Solidarność” na prowincji związek przeprowadził jednogodzinny strajk ostrzegawczy. Wykazał on doskonałe zorganizowanie tworzących się struktur „Solidarności”. Dwa tygodnie później MSW dysponowało już pierwszymi gotowymi listami osób wyznaczonych do internowania.

9 października – Literacką Nagrodę Nobla otrzymał przebywający na emigracji poeta Czesław Miłosz. Cenzura nie zezwalała na druk jego dzieł w kraju, w związku z czym ukazywały się one w niezależnym obiegu wydawniczym.

16 października – W Warszawie powołano Komitet Porozumiewawczy Środowisk Twórczych i Naukowych z Klemensem Szaniawskim na czele.

19 października – W Warszawie na zjeździe przedstawicieli 59 komitetów założycielskich z całego kraju ustalono powołanie niezależnej organizacji akademickiej – Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Ruch przemian objął również harcerstwo, powstały m.in. Kręgi Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego (KIHAM) działające niezależnie od ZHP.

21 – 27 października – We Wrocławiu odbyła się głodówka przedstawicieli 400 tys. kolejarzy zrzeszonych w „Solidarności”.

22 października – Na polecenie ministra obrony narodowej Wojciecha Jaruzelskiego Sztab Generalny ludowego Wojska Polskiego rozpoczął w trybie pilnym opracowywanie planu wprowadzenia na terytorium PRL stanu wojennego.

10 listopada – Po wielu tygodniach zmagań, łącznie z groźbą zorganizowania ogólnopolskiego strajku generalnego, komuniści zarejestrowali NSZZ „Solidarność”. Pierwszy raz w historii systemu komunistycznego została uznana za legalną niezależna organizacja licząca kilka milionów członków.

11 listopada – Polacy – pierwszy raz od 1938 roku – mogli oficjalnie i swobodnie świętować rocznicę odzyskania niepodległości w 1918 roku.

3 grudnia – „Muszę stwierdzić, że rozwiązanie narzucone narodowi polskiemu siłą wpłynęłoby jak najbardziej negatywnie na nasze stosunki” – depeszował prezydent USA Jimmy Carter do Moskwy, gdy wywiad amerykański wykrył ruchy wojsk sowieckich wokół Polski. Dyplomatyczna ofensywa Zachodu spowodowała powrót wojsk do garnizonów, jednak sowiecki straszak był wykorzystywany przez PZPR do końca.

14 grudnia – 1200 delegatów z całej Polski przybyło do Warszawy na I Zjazd NSZZ Rolników „Solidarność Wiejska” skupiającego już kilkaset tysięcy członków.

16 grudnia – W Gdańsku w dziesiątą rocznicę Grudnia ‘70 odsłonięto pomnik Poległych Stoczniowców. Na uroczystość przybyło kilkaset tysięcy osób, odbyły się one również w Gdyni, Szczecinie i Elblągu. Pół roku później – 28 czerwca 1981 roku – w Poznaniu stanął pomnik ofiar czerwca 1956 roku.

17 lutego – Po kilkutygodniowym strajku i rozmowach w Łodzi z przedstawicielami środowisk akademickich komuniści zgodzili się na zarejestrowanie Niezależnego Zrzeszenia Studentów.

18/19 lutego – Podpisano porozumienie rzeszowsko-ustrzyckie, które dla polskiej wsi było tym, czym dla robotników porozumienia z lata 1980 roku. Jego najważniejszym postanowieniem było uznanie przez PZPR prywatnej własności chłopskiej. Porozumienie było wynikiem trwającego 48 dni strajku okupacyjnego w Rzeszowie oraz w Ustrzykach Dolnych.

8 marca – W Poznaniu rozpoczął się dwudniowy zjazd związkowych organizacji chłopskich, na którym doszło do ich zjednoczenia w jeden ogólnopolski Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność”.

27 marca – Odbył się czterogodzinny strajk ostrzegawczy po tym, gdy w czasie usuwania przez milicję zebranych na posiedzeniu Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy zostało pobitych trzech działaczy związkowych (prowokacja bydgoska). W proteście uczestniczyło ok. 12 mln osób, co stanowiło szczyt społecznego poparcia dla „Solidarności”. Władze, stosując szantaż – w Polsce trwały sowieckie ćwiczenia Sojuz ‘81 – zmusiły „Solidarność” do ustępstw i odwołania strajku generalnego zapowiedzianego na 31 marca.

3 kwietnia – W nakładzie 500 tys. egz. ukazał się pierwszy numer „Tygodnika Solidarność”, który wraz z kilkoma regionalnymi pismami związku oraz setkami zakładowych biuletynów skutecznie przełamywał partyjny monopol informacyjny, w czym swój udział miały również niektóre tytuły oficjalne zrzucające knebel cenzury (m.in. gdański „Czas”, „Życie Warszawy”, „Kurier Polski” czy nawet partyjna „Gazeta Krakowska”).

22 kwietnia – Rząd PRL podjął decyzję o wprowadzeniu kartek na masło, mąkę, ryż i kaszę (od 1 września na mydło i proszek do prania). W następnych miesiącach brak zaopatrzenia stał się powodem organizowania wielotysięcznych marszów głodowych, m.in. w Łodzi, Kutnie, Warszawie, Częstochowie, Krakowie.

12 maja – Sąd Wojewódzki w Warszawie zarejestrował NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”, co zakończyło wielomiesięczną batalię o prawną legalizację chłopskiego związku.

31 maja – W Warszawie z udziałem kilkuset tysięcy osób odbył się pogrzeb Prymasa Tysiąclecia ks. kard. Stefana Wyszyńskiego wspierającego wolnościowe aspiracje narodu. Dwa tygodnie wcześniej Polakami wstrząsnął zamachna Jana Pawła II na placu św. Piotra w Rzymie.

14 – 20 lipca – Odbył się IX Nadzwyczajny Zjazd PZPR (w ciągu roku z partii wystąpiło ponad 350 tys. osób), na którym na I sekretarza ponownie wybrano Stanisława Kanię (pierwszy raz w historii PRL w demokratyczny sposób). Trzy miesiące później Kania ustąpił, a jego miejsce zajął Jaruzelski, skupiając w swym ręku pełnię władzy (szef MON, a od lutego premier).