Opracowano je w początkach lat 30. w Leningradzie, z wykorzystaniem niemieckiej myśli technicznej i niemieckich inżynierów. Zwodowano ich przeszło 40.
W historii radzieckiej floty podwodnej (nie tylko radzieckiej zresztą) najbardziej zapisały się S-13 i S-56. Pierwszy zatopił „Wilhelma Gustloffa", stając się sprawcą jednej z największych katastrof morskich w historii. Dzieje tego drugiego są nie mniej ekscytujące, a sam okręt przetrwał i pełni dzisiaj rolę pomnika-muzeum w dalekim Władywostoku. Zbudowano go w 1936 r. w stoczni im. A. Marti (SUDOMECH); 24 listopada położono stępkę, a następnie gotowy okręt rozebrano i przewieziono częściami do władywostockich zakładów DALZAWOD im. K. Woroszyłowa, gdzie dokonano ponownego montażu. 25 grudnia 1939 r. okręt został zwodowany, ale gotowość bojową osiągnął dopiero w 1941 r. i wówczas został oficjalnie włączony w skład Floty Dalekowschodniej.
Długo w niej nie posłużył, bowiem w maju 1942 r. wraz z kilkoma innymi podwodnymi okrętami rozpoczął długi rejs w kierunku Morza Północnego. Zespół, pokonawszy dwa oceany i siedem mórz (płynąc m.in. przez Kanał Panamski) – w sumie 31 tys. km, dotarł w marcu 1943 r. do wojennego portu Polarnyj. Okręt wyróżnił się podczas walk w składzie Floty Północnej, zatapiając kilka wrogich jednostek. Kapitan Grigorij Iwanowicz Szedrin otrzymał Order Bohatera Związku Radzieckiego, a S-56 odznaczono Orderem Czerwonego Sztandaru. W 1945 r. okręt zyskał miano gwardyjskiego. Powrócił do Władywostoku w 1953 r. (drogą północną), a bojową służbę zakończył w 1955 r.
Dane taktyczno-techniczne okrętów typu S (seria IX-bis) były następujące: wyporność nawodna – 856 t, wyporność podwodna – 1090 t, prędkość nawodna – 19,4 węzła, prędkość w zanurzeniu – 8,7 węzła, zanurzenie – 80 m (maks. 100 m). Napęd stanowiły dwa silniki wysokoprężne po 2000 KM i dwa silniki elektryczne po 550 KM. Długość okrętu – 77,7 m, szerokość – 6,4 m. Uzbrojenie składało się z jednej armaty 100 mm i jednej 45 mm (plot) oraz sześciu wyrzutni torpedowych – czterech dziobowych i dwóch rufowych (zapas wynosił 12 torped).
Podstawową radziecką torpedą II wojny światowej była parogazowa torpeda 53-38 (533 mm – rok wprowadzenia do uzbrojenia – 1938). Prace nad nią zaczęto w 1936 r., biorąc na warsztat wzorcową włoską torpedę zakupioną na początku lat 30. Jak każda inna, składała się z czterech podstawowych członów: głowy bojowej wypełnionej materiałem wybuchowym i zaopatrzonej w dwa inercyjne zderzaki z detonatorami, zbiornika sprężonego powietrza (pojemność 608 l), które wykorzystywane było do napędu, przedziału napędowego zawierającego m.in. tłokowy silnik i zbiornik wody oraz rufy, w której znajdował się m.in. nadający kierunek torpedzie żyroskop. Silnik napędzany był dzięki mieszance parogazowej (para wodna i sprężone powietrze), ta zaś powstawała wskutek pracy podgrzewacza zasilanego naftą i uruchamianego już po wystrzeleniu torpedy z wyrzutni. Przed wystrzeleniem torped wyrzutnie napełniano wodą i dopiero potem otwierano zewnętrzne pokrywy. Odpalenie odbywało się za pomocą sprężonego powietrza wystrzeliwanego z butli. Waga torpedy wynosiła 1615 kg, długość 7,2 m. W głowicy bojowej znajdowało się 300 kg materiału wybuchowego. Torpeda miała zasięg 10 km (płynąc z prędkością 30,5 węzła).
Do końca lat 30. w ZSRR istniały cztery fabryki produkujące torpedy – dwie w Leningradzie i po jednej w Dniepropietrowsku i Machaczkale. W czasie wojny ewakuowano je. Poza torpedami parogazowymi Rosjanie uruchomili także produkcję pocisków napędzanych silnikiem elektrycznym. Załoga okrętów typu S liczyła 45 ludzi.
Michał Mackiewicz pracownik naukowy Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie
