Kolonizacja Ameryki Północnej. Trudne początki amerykańskiego snu

Na początku 1609 r. słońce w Jamestown paliło niemiłosiernie. Upały i brak opadów spowodowały, że zwykle podmokłe pola kolonistów w Wirginii pozostały jałowe do końca sezonu wegetacyjnego. Przybywało ludzi do wykarmienia. Kolejne statki przywoziły osadników, ale nie dostarczały dostatecznej ilości zapasów. Wprawdzie osadnicy liczyli na żywność kupowaną od lokalnych plemion indiańskich, ale ci, zwłaszcza z miejscowego plemienia Powatanów, nie byli zainteresowani karmieniem obcych przybyszów – woleliby pozbyć się ich ze swojej ziemi. W efekcie zima zastała kolonię nieprzygotowaną do trudności i z minimalnymi zapasami żywności.

Dieta przybyszów składała się prawie wyłącznie z kukurydzy. Szybko pojawiły się choroby związane z deficytem witamin, pelagra, choroba wywołana niedoborem witaminy B3 i szkorbut wywołany niedoborem witaminy C, które pogłębiały apatię i rozpacz. Nawet polowanie na tych dzikich terenach nie przynosiło poprawy bytu, ponieważ to, co można było złowić, dawno już zostało upolowane i zjedzone. Osadnicy jedli wszystko, co dawało choć odrobinę energii. Nawet krochmal przeznaczony dla utrzymania w należytym stanie garderoby dżentelmenów, skórzane pasy i buty. Wkrótce, co potwierdzają archeolodzy, w osadzie przestały być bezpieczne koty, psy, konie i szczury. Niewiele potrzeba było czasu, aby głód stał się nie do zniesienia.

Czytaj więcej

Historia

Wielka tajemnica Krzysztofa Kolumba

Jedna z najbardziej intrygujących hipotez historycznych ostatnich lat mówi, że Krzysztof Kolumb wcale nie był genueńskim żeglarzem, ale synem polskiego króla Władysława Warneńczyka. Dowody potwierdzające tę teorię są bardzo przekonujące.

To, że kanibalizm był praktykowany w „czasie głodu” (ang. Starving Time), było już znane z co najmniej pół tuzina relacji spisanych na temat tego okresu. George Percy, który był przewodniczącym rady miejskiej w czasie kryzysu, donosił, że „żyjący wykopywali i zjadali zwłoki”. Kolejna relacja stwierdza, że „zjedzono martwych osadników, a także jednego Indianina, który zginął w walce”. Jeszcze inna wspomina męża, który „zabił swoją żonę, a następnie ją zmasakrował, zakonserwował solą i zjadł jej części, zanim został złapany” i stracony.

Przez lata uważano, że te zapiski zostały zmyślone, a świadkowie przesadzali w swoich opowieściach, aby podkreślić heroizm i bohaterstwo kolonizatorów zdobywających Nowy Świat. Całkiem niedawno okazało się jednak, że prawda może być gorsza.

Nie ma złota, nie ma dostaw

Pod koniec 1606 r. angielscy koloniści wyekwipowani przez Virginia Company of London wyruszyli w rejs, aby zdobyć bogactwa w Nowym Świecie. Celem było złoto, a odkrywcy mieli nadzieję powtórzyć sukces Hiszpanów, którzy znaleźli kruszec w Ameryce Południowej. Flota składała się ze statków Susan Constant, Discovery i Godspeed – wszystkie pod dowództwem kapitana Christophera Newporta. Okręty zatrzymały się na Wyspach Kanaryjskich, przybiły do wybrzeża w Portoryko, by ostatecznie wyruszyć na kontynent amerykański 10 kwietnia 1607 r.

Wyprawa dotarła na ląd 26 kwietnia 1607 r. w miejscu, które nazwali Cape Henry. W poszukiwaniu bezpiecznej lokalizacji rozpoczęli eksploatację tego, co obecnie nazywa się Hampton Roads, obejmujące estuarium rzeki Jamesa, do którego uchodzą także liczne rzeki i cieki wodne tuż przed ujściem do zatoki Chesapeake.

14 maja wytypowali kawałek ziemi, bagnistą wyspę, jako doskonałą lokalizację dla ufortyfikowanej osady. Zakręt rzeki wydawał się znakomitym punktem obronnym – był żeglowny i zostawiał wystarczająco dużo ziemi pod budowę pomostów lub nabrzeży w przyszłości. Za najbardziej korzystny uznano fakt, że nie ma tam Indian. Ci jednak uważali to miejsce za niewarte uwagi. Wyspa była odizolowana, oferowała ograniczoną przestrzeń, była nękana przez komary i oferowała nie zawsze zdatną do picia słonawą wodę rzeczną oraz słabe perspektywy łowieckie. Aby zdobyć żywność, przybysze byli w dużej mierze zależni od handlu z Indianami i okresowo przypływających statków zaopatrzeniowych z Anglii. Koloniści zasiedlili to, co plemiona tubylcze uznały za nieprzydatne.

Ich podstawowy problem polegał na tym, że przybyli zbyt późno, aby zasadzić uprawy. Pora roku była już nieodpowiednia. Na domiar złego tereny te nawiedziła najgorsza od 700 lat susza, która trwała od 1606 do 1612 r., co potwierdzają badania tysiącletnich cypryśników błotnych przeprowadzone przez zespół Jamestown Archaeological Assessment (JAA) w latach 90. XX w. Sytuacji nie poprawiła pierwsza znana anglikańska Eucharystia na terytorium przyszłych Stanów Zjednoczonych, odprawiona 21 czerwca 1607 r. przez Roberta Hunta, byłego wikariusza Reculver w Anglii. A mimo to 144 angielskich mężczyzn i chłopców założyło kolonię Jamestown, nazwaną tak na cześć króla Jakuba I.

22 czerwca 1607 r. Newport odpłynął z powrotem do Londynu, wioząc ładunek rzekomo cennych minerałów, które w rzeczywistości okazały się złotem głupców, czyli rudą żelaza o nazwie piryt. Na miejscu został okręt Discovery pod dowództwem Johna Smitha, który odbył trzy wyprawy eksploracyjne w czerwcu, lipcu i sierpniu po zatoce Chesapeake i wzdłuż licznych rzek, kreśląc mapy oraz poszukując zapasów żywności dla kolonistów. Podczas jednej z nich jego ludzi zaatakowali tubylcy z plemienia Powatanów, a Smitha schwytano. Przed pewną śmiercią uratowała go Pocahontas, córka wodza.

Seria incydentów z Indianami wkrótce przerodziła się w poważne konflikty, kończąc wszelkie nadzieje na sojusz handlowy z nimi. Zmusiło to osadników do życia w ciasnych kwaterach ufortyfikowanej osady, co poważnie ograniczyło ich możliwość uprawiania roli i handlu z innymi plemionami indiańskimi. Próby opuszczenia fortyfikacji i uprawy roli prowadziły do porwań i zabójstw. Próby nawiązania stosunków kończyły się śmiercią wysłanników w zasadzkach tubylców, a wszelkie rozmowy były bezowocne. Indianie z miejscowego plemienia Powatanów nie chcieli na swym terytorium obcych.

Portret kapitana Johna Smitha (zm. 21 czerwca 1631 r. w Londynie – angielski żołnierz, kolonizator, gubernator Wirginii, badacz wybrzeży Ameryki Północnej) – tutaj jako „admirał Nowej Anglii”. Źródło: „The Generall Historie of Virginia, New- -England, and the Summer Isles” (1624) kapitana Johna Smitha

Przedstawiciele Virginia Company of London powiedzieli kolonistom, że jeśli nie wygenerują żadnego bogactwa, wsparcie finansowe dla ich wysiłków się skończy. W efekcie wielu mężczyzn spędzało dni na daremnym poszukiwaniu złota, a nie na uprawie pól. Wielu członków grupy było dżentelmenami albo ich służbą. Ani jedni, ani drudzy nie byli przyzwyczajeni do ciężkiej pracy, jakiej wymagało trudne zadanie zbudowania od zera nowej kolonii.

Zapasy żywności malały. Kolonistów nękał głód, Indianie, malaria i surowa zima. Pierwszy rok przeżyło tylko 38 ze 144 przybyszów.

„Pracuj lub głoduj”

Rządy w Jamestown sprawowała siedmioosobowa rada. Niestety, poświęcała ona więcej czasu na walkę o pozycję niż na organizowanie siły roboczej. Jej prezes Edward Maria Wingfield był nieskuteczny i podatny na wpływy bardziej agresywnych członków kłótliwej rady. W efekcie, gdy na horyzoncie zamajaczył statek z zaopatrzeniem, ocalali spośród pierwszych osadników mieszkali w rozsypujących się i byle jak skleconych chatach, żołnierskich namiotach i… dziurach w ziemi. Zaledwie dziesięciu było zdolnych do pracy, pozostali byli „w stanie śmierci, wszyscy całkowicie pozbawieni domów”. Za tę sytuację odpowiadała rada, firma, jak i John Smith. Był dyrektorem naczelnym Virginia Company w Anglii i „nie miało [dla niego] znaczenia nic więcej, jak tylko konkretny zysk, który miał zostać zebrany z pracy tych, którzy zarówno dobrowolnie się przyłączyli, jak i zostali w inny sposób wysłani na wspólny koszt”.

Ocaleni mówili, że głównym interesem firmy było dostarczenie siły roboczej do Wirginii i oczekiwanie, że poradzi sobie sama po przybyciu, zarabiając jednocześnie pieniądze dla akcjonariuszy. W świetle entuzjastycznych raportów z wcześniejszych podróży Anglików do Nowego Świata było to rozsądne założenie – przynajmniej dla dyrektorów firmy siedzących w komforcie swoich londyńskich biur. Mogłoby być również rozsądne, gdyby osadnicy wiedzieli, co muszą zrobić, i mieli sensowne przywództwo. Nie mieli żadnej z tych rzeczy.

Czytaj więcej

Historia

Krótka historia handlu niewolnikami

501 lat temu Portugalczycy rozpoczęli regularne dostawy czarnej siły roboczej do brazylijskich kopalń złota i diamentów, na plantacje trzciny cukrowej, a później na plantacje bawełny. Tak zaczął się transatlantycki handel niewolnikami.

Christopher Newport powrócił z Anglii do Jamestown w styczniu 1608 r. z tym, co nazwano „pierwszą dostawą”, i ponad setką nowych osadników. Przywiózł też niemieckich i polskich rzemieślników, którzy pomogli założyć pierwsze manufaktury w kolonii.

Pierwsi polscy imigranci w kolonii Jamestown znaleźli się dzięki staraniom Johna Smitha. Byli wśród nich: dmuchacz szkła, smolarz, wytwórca mydła i drwal. Już w 1586 r. angielski pisarz Richard Hakluyt sugerował, aby do kolonizacji zatrudnić sprowadzonych z Polski i Prus „ludzi biegłych w spalaniu drewna na popiół [do produkcji mydła] oraz w wytwarzaniu smoły, których można byłoby stamtąd pozyskać za niewielką płacę i którzy będą niczym niewolnicy”. Być może na jego sugestii oparł się Smith, który zabiegał o pozyskanie specjalistów jeszcze przed wyprawą – już od 1603 r.

W 1943 r. w Stanach Zjednoczonych ukazała się książka „Pamiętnik handlowca” – napisana przez Zbigniewa Stefańskiego, Polaka mieszkającego w kolonii Jamestown wraz z Johnem Smithem. Wspomnienia ujawniały nie tylko nazwiska pierwszych osadników (byli to: Michał Łowicki, Zbigniew Stefański, Jan Mata i Stanisław Sadowski), ale zawierała także opisy, jak to uczyli pionierów kopania studni w celu uzyskania wody pitnej, prowadzili strajk o prawo do głosowania i zapoznawali osadników z baseballem (w rzeczywistości był to palant). Wszystko więc wskazuje na to, że nie tylko Francuzów uczyliśmy jeść widelcem, ale także Amerykanów grać w ich sport narodowy.

Obecność Polaków w kolonii potwierdzają zapiski Johna Smitha w jego dziennikach, gdzie wspomina, że dwóch rzemieślników pomogło mu uratować życie podczas ataku Powatanów w pobliżu huty szkła. W latach 1948–1949 na terenie pierwotnej kolonii prowadzono wykopaliska, w których odkryto tygle i duże ilości „pospolitego zielonego szkła”. Znaleziono pozostałości szkła po szybach okiennych, butelkach i dzbankach. Przemysł szklarski w osadzie założyli i prowadzili wyłącznie polscy robotnicy.

Przybycie Newporta z pomocą dla Jamestown zwiększało szanse osady na przetrwanie. Niestety, jeden z nowo przybyłych kolonistów przypadkowo wzniecił pożar, który zniszczył wszystkie kwatery mieszkalne kolonii. Odbudową zajął się kapitan Christopher Newport. Wzmocnił schronienia, nakazał budowę fortyfikacji i rozmieścił uzbrojonych ludzi do obrony upraw przed atakami tubylców. Gdy uznał, że zabezpieczył osadę i przygotował ją na zimę, w kwietniu ponownie wypłynął do Anglii, aby wrócić w październiku z „drugą dostawą”. To wówczas do kolonii trafiły dwie pierwsze kobiety – pani Forrest i jej służąca Anne Burras.

Martwy kolonista, ofiara „czasu głodu” zimą 1609–1610, zostaje usunięty z fortu w Jamestown. Historyczna rekonstrukcja autorstwa Sidneya E. Kinga. W latach 50. XX w. National Park Service zlecił Kingowi wykonanie serii obrazów przedstawiających wczesne Jamestown

Foto: National Park Service

W okresie między dostawami John Smith odsunął zwaśnionych radnych i przejął władzę. Przez pewien czas zapewniał kolonii przywództwo, ale nawet on nie potrafił sprawić, by plony rosły z dnia na dzień. Pod koniec roku plantatorzy stwierdzili, że chociaż wykarczowali cztery akry pod uprawę, to „głód i choroby nie pozwalały na podjęcie żadnych ważnych spraw”.

Pierwsza i druga misja zaopatrzeniowa kapitana Newporta również zwiększyła liczbę głodnych osadników. Przywiozły one głównie niedoświadczonych pomocników, dżentelmenów i zapasy, które wyczerpały się w ciągu dwóch miesięcy. Wydawało się wówczas pewne, że kolonię w Jamestown spotka ten sam los, co wcześniejsze angielskie próby zasiedlenia Ameryki Północnej, jak choćby Roanoke, której mieszkańcy zaginęli w niewyjaśnionych okolicznościach (najprawdopodobniej zabici lub zasymilowani przez okoliczne plemiona Indian).

Zbawienie, jeśli miało kiedykolwiek nastąpić, leżało w rękach Indian, których koloniści nazywali dzikusami. Smith uznał, że kolonia jest wystarczająco silna, aby bezpośrednio zaangażować Powatanów w inicjatywę dyplomatyczną mającą na celu zapewnienie przynajmniej tymczasowego wytchnienia od strzelanin, porwań i napaści. Liczył także na możliwość kupna żywności.

Wymiana miedzi i koralików, a nawet broni na indyki i kukurydzę utrzymała niepewną pozycję Anglików przez zimę 1608–1609. Gdyby Indianie nie dali się oczarować europejskim narzędziom i drobiazgom, kolonia upadłaby, a bieg amerykańskiej historii uległby zmianie. Zamiast tego Indianie wymienili swoją żywność na przyszłość pełną prześladowań i wyrzeczeń – układ spersonifikowany przez początkowo dojrzałą, a później tragiczną postać Pocahontas.

Czytaj więcej

Historia

Zaginiona kolonia Roanoke

Co się stało z ponad setką kolonistów osiedlonych na wyspie Roanoke w 1587 r.? Losy mieszkańców tej pierwszej angielskiej osady w Ameryce Północnej od wieków pozostają nieznane.

Wydawało się, że Smith osiągnął szacunek Indian i pewien sukces w zapewnieniu osadzie stabilności. Niestety, podczas jednej z kontroli okazało się, że w spichlerzu były szczury. „Podczas przeszukiwania naszego beczkowego zboża, znaleźliśmy je zgniłe, a reszta była tak pochłonięta tysiącami szczurów przybyłych ze statków, że nie wiedzieliśmy, jak zatrzymać tę małą ilość… To doprowadziło nas wszystkich do ostateczności” – notował w dzienniku. W dodatku jego działania były torpedowane przez „ocalonych ze starej gwardii”, którzy spiskowali przeciw niemu.

Mimo przeciwności Smith szukał rozwiązań umożliwiających przetrwanie Jamestown. Między innymi stworzył grupę, która miała udać się do współczesnego Hampton, czyli ujścia rzeki Jamesa, aby tam zbierać ostrygi i łowić ryby, które według niego „leżały tak gęsto z głowami nad wodą, że z braku sieci próbowaliśmy je złapać na patelnię, ale okazało się, że to kiepskie narzędzie do łowienia ryb” – Smith nie posiadał prawie żadnych narzędzi połowowych. W konsekwencji grupa z Hampton bardziej kłóciła się, niż łowiła ryby.

Smith jako jedyny próbował zapanować nad głodną i pogrążoną w sporach kolonią. Nie przysparzało mu to popularności i przyjaciół. Nie pomagało głoszone przez niego hasło „pracuj lub głoduj”. Jego odejście przyspieszyła tajemnicza eksplozja prochu, która tak dotkliwie go poparzyła, że „jego życie było niepewne”. Niektóre źródła sugerują nawet zamach na nielubianego przywódcę. Radni Jamestown odesłali go do Anglii „w interesie jego powrotu do zdrowia i przyszłego dobrobytu”. 4 października 1609 r. Smith, który jako jedyny zyskał zaufanie Indian, opuścił kolonię, a po jego odejściu Powatanowie przestali handlować z kolonistami żywnością. Jeśli wierzyć Smithowi, gdyby jego wysiłki nie zostały udaremnione przez „zazdrosną władzę”, nadchodzący „czas głodu” zostałby zażegnany.