Powołany w 1915 roku Kriegsgraber Abteilung K.U.K. Militar-Kommando Krakau (Oddział Grobów Wojennych Komendantury Wojskowej w Krakowie) wykonał w trzy lata ogromną pracę: zaprojektował i zrealizował na polach bitewnych Galicji Zachodniej 378 cmentarzy i kwater wojennych.

Spoczywa na nich około 60 tysięcy żołnierzy austro-węgierskich, niemieckich i rosyjskich wielu narodowości. Najwięcej w Gorlicach (1441), Sękowej (1206), w Łużnej-Pustkach (1200). Dzieło Oddziału Grobów Wojennych odznaczało się wysokim poziomem artystycznym. Najwybitniejszą postacią wśród architektów i rzeźbiarzy z tego oddziału był Słowak Duszan Jurkowicz, kierownik okręgu Żmigród, który inspirował się budownictwem karpackich górali. Jedną z największych indywidualności wśród projektantów cmentarzy był rzeźbiarz Jan Szczepkowski, kierownik okręgu Łużna, autor cmentarza w Łużnej-Pustkach, gdzie spoczywa wielu Polaków – żołnierzy pułków austriackich.

Cmentarze z I wojny pozbawione przez dziesięciolecia należytej opieki niszczały. Od lat 80. minionego stulecia zaczęto je porządkować, odnawiać i rekonstruować staraniem samorządów i organizacji społecznych. Prace te wspiera Austriacki Czarny Krzyż i niemiecki Ludowy Związek Opieki nad Cmentarzami Wojennymi. W 2002 r. powstał Społeczny Komitet Odbudowy Cmentarza na Rotundzie, w 2005 r. założono Stowarzyszenie Aktywnej Ochrony Cmentarzy z I Wojny Światowej.

Swoje miejsce w naszej pamięci cmentarze z I wojny w Małopolsce zawdzięczają ludziom, dla których stały się pasją. Roman Frodyma wydał w 1985 r. pierwszy przewodnik po cmentarzach w rejonie Beskidu Niskiego i Pogórza. Oktawian Duda jest autorem monografii-katalogu „Cmentarze I wojny światowej w Galicji Zachodniej”. Jerzy Drogomir opublikował trzytomowe opracowanie „Polegli w Galicji Zachodniej 1914 –1915”. Mirosław Łopata stworzył w Internecie stronę (www.cmentarze.gorlice.net.pl) poświęconą cmentarzom z I wojny w Małopolsce.

* napis na cmentarzu w Lubczy Szczepanowskiej