Namierzają oprawców „Łupaszki”

W 1950 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał na śmierć legendarnych dowódców ośrodka mobilizacyjnego Okręgu Wileńskiego AK: mjr. Zygmunta Szendzielarza ps. Łupaszka, ppłk. Antoniego Olechnowicza ps. Pohorecki, kpt. Henryka Borowskiego ps. Trzmiel, ppor. Lucjana Minkiewicza ps. Wiktor. W tym samym procesie na dożywocie skazano sanitariuszki: Lidię Lwow (narzeczoną „Łupaszki") oraz Wandę Minkiewicz „Dankę".

Rozprawie przewodniczył Mieczysław Widaj, który w latach 40. i 50. skazał na śmierć ponad 100 żołnierzy podziemia niepodległościowego.

– Śledztwo dotyczy niedopełnienia obowiązków przez funkcjonariuszy publicznych. Celem jest ustalenie nieprawidłowości w postępowaniu karnym, ustalenie sprawców i pociągnięcie ich do odpowiedzialności – tłumaczy „Rzeczpospolitej" Marek Klimczak, prokurator pionu śledczego warszawskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.

Śledztwo wszczęto z urzędu. Trwa od kilku miesięcy, ale dotychczas IPN o nim nie informował. – W trakcie postępowania sprawdzę m.in. poprawność stosowania wobec skazanych aresztów, a także prawidłowość wyrokowania – mówi prok. Klimczak.

Być może pokusi się o ocenę, czy w tym przypadku mogło także dojść do tzw. mordu sądowego, czyli świadomego skazania na podstawie spreparowanych dowodów. Prokurator postara się dotrzeć do osób, które przewijały się w śledztwie z końca lat 40. przeciwko żołnierzom. To ponad 30 osób. Być może część z nich jeszcze żyje.

Prokurator nie ma wątpliwości, że żołnierze podziemia niepodległościowego zostali nieprawidłowo osądzeni. Otóż zgodnie z obowiązującym wówczas prawem zespół orzekający mógł się składać z sędziego zawodowego i dwóch ławników lub trzyosobowego zespołu sędziów zawodowych.

– W tym przypadku wyrok wydał sędzia zawodowy Mieczysław Widaj, ławnik – oficer Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego – oraz asesor sądowy – tłumaczy prok. Klimczak. Nie podaje danych tych ostatnich, bo stara się ustalić ich losy. O Widaju, byłym żołnierzu AK, sędzi do 1956 r., wiadomo, że zmarł siedem lat temu w Warszawie.

„Łupaszka" był jednym z twórców V Wileńskiej Brygady AK, po wojnie nie zaprzestał działalności. Jego oddział do 1947 r. na Pomorzu i na Białostocczyźnie atakował posterunki milicji i regularne oddziały, robił zamachy na działaczy komunistycznych, wydawał odezwy wymierzone w nowe władze. Prokuratura postawiła mu m.in. zarzut próby obalenia siłą ustroju, a także zwalczania w czasie wojny partyzantki sowieckiej oraz współpracy z Niemcami.

– Sowieccy partyzanci działający na kresach II Rzeczypospolitej zwalczali i Niemców, i polskich partyzantów. Uważali, że to są tereny, które należą do Związku Sowieckiego – przypomina Piotr Łapiński, historyk z białostockiego oddziału IPN. – „Łupaszka" zaś w równym stopniu walczył z niemieckimi oddziałami policyjnymi, jak i litewskimi czy białoruskimi oraz partyzantami sowieckimi. Szacuje się, że na terenie Nowogródczyzny od wiosny 1943 do lata 1944 r. doszło do 200 potyczek żołnierzy AK z Sowietami.

Szendzielarz został skazany na 18-krotną karę śmierci. Wyrok na nim i na jego towarzyszach wykonano 8 lutego 1951 r. w więzieniu przy Rakowieckiej w Warszawie. Ich ciała zakopano w bezimiennej mogile na tzw. Łączce na Powązkach. Szczątki „Łupaszki" IPN zidentyfikował kilkanaście miesięcy temu po ekshumacji.

Na początku lat 90. stalinowskie wyroki uchylono. – Postępowanie prokuratury ma znaczenie symboliczne – tłumaczy Piotr Łapiński. Jeśli nawet IPN namierzy winnych, z racji podeszłego wieku mogą oni nawet nie dożyć wyroku. Łapiński uważa jednak, że trzeba starać się karać osoby, które kierowały tamtymi zbrodniami, i samych sprawców.

Młodzi apelują do Sejmu

Koalicja młodzieżowych organizacji patriotycznych ze Stowarzyszeniem Młodzi dla Polski na czele apeluje do posłów o godne uhonorowanie Żołnierzy Wyklętych. Domagają się jak najszybszego uchwalenia przepisów, które pozwolą dokończyć prace ekshumacyjne m.in. w kwaterze „Ł" na warszawskich Powązkach, a później budowę tam Mauzoleum Żołnierzy Wyklętych.

„W 25 lat po obaleniu w Polsce systemu komunistycznego bohaterowie ci, brutalnie zamordowani, nie zostali należycie pochowani w wolnej już przecież Polsce. Ich zwłoki w sposób niegodny cywilizowanych zwyczajów zostały zbezczeszczone, a do dzisiaj wiele z nich zakopanych jest pod zwłokami swoich oprawców" – piszą organizatorzy akcji „Upominamy się o Was".

Apelują też o jedność Sejmu i uchwalenie takiego prawa, które gwarantowałoby jak najszybsze przeniesienie współczesnych grobów, które uniemożliwiają dalsze prowadzenie prac ekshumacyjnych.