Kalendarium 1949 - 1953

14 września

– W krakowskim więzieniu rozstrzelano jezuitę ks. Władysława Gurgacza, Stefana Balickiego i Stanisława Szajnę, członków Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowej. W swych ostatnich słowach ks. Gurgacz powiedział: „Ci młodzi ludzie, których tutaj sądzicie, to nie bandyci, jak ich oszczerczo nazywacie, ale obrońcy Ojczyzny! Nie żałuję tego, co czyniłem. Moje czyny były zgodne z tym, o czym myślą miliony Polaków, tych Polaków, o których obecnym losie zadecydowały bagnety NKWD. Na śmierć pójdę chętnie. Cóż to jest zresztą śmierć?... Wierzę, że każda kropla krwi niewinnie przelanej zrodzi tysiące przeciwników i obróci się wam na zgubę”.

6 listopada

– Ministrem obrony narodowej został sowiecki obywatel marszałek Konstanty Rokossowski. Nazajutrz podczas sejmowych obrad sprawozdawca informował, iż „marszałek mówi doskonale po polsku”. W wojsku i bezpiece było kilka tysięcy sowieckich doradców. Ulica odpowiedziała na tę politykę dowcipem: „Wieczór kasza, rano kluski. Naród polski, a rząd ruski”.

11 – 13 listopada

– Na III Plenum KC PZPR wezwano do wzmożenia „czujności rewolucyjnej”, co było zapowiedzią dalszej ofensywy ideologicznej komunistów i sowietyzacji Polski.

27 – 29 listopada

– W wyniku połączenia komunizującego Stronnictwa Ludowego i przejętego przez prokomunistycznych działaczy Polskiego Stronnictwa Ludowego powołano Zjednoczone Stronnictwo Ludowe realizujące do końca PRL politykę PZPR na wsi.

23 stycznia

– Przejawem zaostrzenia walki z Kościołem stało się fałszywe oskarżenie Caritasu o defraudację i ustanowienie nad nim przez komunistów zarządu komisarycznego. Jednocześnie kontynuowano pozbawianie Kościoła jego wpływu na młodzież poprzez usuwanie duchownych i sióstr z przedszkoli, szkół, szpitali itp. Działaniom tym towarzyszyły aresztowania i represje wobec księży (m. in. proces bonifratrów we Wrocławiu). W marcu rozpoczęto konfiskatę przez państwo kościelnego majątku.

30 kwietnia

– W więzieniu w Rawiczu zmarł Kazimierz Pużak (ur. 1883), słynny, niepodległościowy działacz PPS, były więzień carski, podczas okupacji przywódca konspiracyjnego parlamentu, skazany w procesie 16 w Moskwie w 1945 roku.

14 kwietnia

– Episkopat podpisał porozumienie z komunistycznym rządem. Próbując ratować resztki swobody dla swej działalności duszpasterskiej, zgodził się na umieszczenie w porozumieniu m.in. zapisów o potępieniu „band podziemia” i „poszanowaniu władzy państwowej”. Prymas kard. Stefan Wyszyński stykając się z zarzutami, że nie paktuje się z diabłem, odpowiadał „z diabłem nie można się porozumiewać, ale z ludźmi tak”.

15 maja

– Związek Harcerstwa Polskiego podporządkowano ZMP, co stało się początkiem tworzenia czerwonego harcerstwa wzorowanego na sowieckich pionierach. „Wiemy, że pedagogika faszystowska postawiła tę samą zasadę na czele swego systemu wychowania przez ślepy czyn (…) Tak jest w skautingu, tak było w przedwojennych organizacjach hitlerowców (…) Tak wychowano niemieckich ludobójców” – pisała Pelagia Lewińska w broszurze „Walka o nowe harcerstwo”.

20 czerwca

– Zlikwidowano prywatne kancelarie adwokackie, a pół roku później prywatne apteki przejęło państwo.

14 lipca

– Nadano pierwszą w języku polskim audycję radiową Głosu Ameryki. Rozgłośnia uderzająca w monopol komunistycznej ideologii stała się przedmiotem ataków propagandowych. W wierszu „Głos Ameryki” Jan Brzechwa pisał: „Fala czterdzieści cztery, Dwudziesta pierwsza trzydzieści. Słyszycie Głos Ameryki! Dobre lub złe, ale prawdziwe wieści! (...) Niektórzy coca-colę od wolności wolą, Niektórych wolność cieszy, a niektórych złości: Fast przez kraty spogląda na Posąg Wolności. Trudno. Truman i trumna – dwa podobne słowa, Zmieści się między nimi bomba atomowa”.

1 października

– Ministerstwo Kultury i Sztuki wydało wykaz 2482 tytułów „książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu” z bibliotek, w tym 562 tytuły dla dzieci, a wśród nich m.in. Władysława Bełzy „Katechizm polskiego dziecka” – wszystkie wydania.14 października – Ogłoszono wyrok w procesie kierownictwa IV Zarządu Głównego Zrzeszenia WiN – kara śmierci dla siedmiu z dziesięciu sądzonych osób.

16 października

– Odbyła się inauguracja „nowo powstałej placówki partyjnej” – Instytutu Kształcenia Kadr Naukowych przy KC PZPR na czele z Adamem Schaffem. Na pierwszej linii walki z „burżuazyjną nauką” i jej przedstawicielami znaleźli się m.in. Leszek Kołakowski, Bronisław Baczko, Jan Kott, Stefan Żółkiewski, Maria Janion, Zygmunt Bauman, Włodzimierz Brus… Pierwszą sesję poświęcono „językoznawczym pracom” Stalina.

28 października

– Przeprowadzona przez reżim wymiana pieniędzy spowodowała zubożenie znacznej części społeczeństwa, która m.in. utraciła 2/3 wartości swych oszczędności w gotówce.

18 stycznia

– Komuniści znieśli święto 3 Maja, a już wcześniej zlikwidowali święto Wojska Polskiego – 15 sierpnia, oraz jako dni wolne święta Objawienia Pańskiego (Trzech Króli – 6 stycznia) i Niepokalanego Poczęcia NMP – 8 grudnia.

8 lutego

– W więzieniu na Mokotowie w Warszawie, po procesie Wileńskiej AK zamordowano mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszkę”, jednego z najsłynniejszych dowódców partyzanckich w walce z Niemcami i komunistami. Wychodząc z celi na rozstrzelanie „sprężystym krokiem starego kawalerzysty z bardzo podniesioną głową”, pożegnał się słowami: „Z Bogiem, Panowie”.

1 marca

– W warszawskim więzieniu na Mokotowie zostali zamordowani przywódcy IV ZG WiN: ppłk Łukasz Ciepliński, ppłk Mieczysław Kawalec, mjr Adam Lazarowicz, kpt. Franciszek Błażej, kpt. Józef Batory, por. Karol Chmiel, por. Józef Rzepka. W jednym z ostatnich listów ppłk Ciepliński pisał do czteroletniego syna: „Andrzejku! Wciąż widzę Ciebie na rękach Matki, tej najszlachetniejszej i najlepszej dla nas istoty. Cieszę się, że umierał będę jako katolik za Boga, Polak za Ojczyznę i człowiek za prawo i sprawiedliwość. Ja odchodzę, Ty zostajesz, by w czyn wprowadzić pracę ojca. Wierzę w Ciebie! Błogosławię Ciebie! Matce Bożej polecam! Bądź dzielny i szczęśliwy. Łukasz”.

6 kwietnia

– Po trzyletnim śledztwie w Warszawie ogłoszono wyroki dożywocia dla Józefa Kwasiborskiego i Jana Hoppego, 15 lat więzienia otrzymali Antoni Antczak, Stanisław Bukowski, Cecylia Weker, Jerzy Braun, działacze rozwiązanego Stronnictwa Pracy (jego członkowie, którzy poszli na współpracę z komunistami, współtworzyli podporządkowane PZPR satelickie Stronnictwo Demokratyczne).

1 maja

– „Dzieła klasyków marksizmu-leniniz-mu stały się dla społeczeństwa polskiego codziennym nauczycielem życia” – pisano w prasie. Tylko Książka i Wiedza wydała dzieł Marksa 2 959 000 egz., Engelsa 1 646 000 egz., Lenina 5 740 000 egz., i Stalina 5 130 000 egz. Całkowity nakład tej czwórki w latach 1944 – 1951 wyniósł 21 209 200 egz.

21 lipca

– W Warszawie odsłonięto pomnik Feliksa Dzierżyńskiego (zburzony spontanicznie w 1989 roku), 60 tysięcy mieszkańców stolicy oddało „hołd pamięci wielkiego polskiego patrioty i największego rewolucjonisty”.

2 sierpnia

– W wyniku konfliktów w międzynarodowym ruchu komunistycznym w sanatorium w Krynicy bezpieka aresztowała Władysława Gomułkę, byłego I sekretarza partii komunistycznej, odpowiedzialnego za terror lat 1944 – 1948. Wraz z nim do więzień trafili jego najbliżsi współpracownicy. Ulica skomentowała te wydarzenia dowcipem. W celi spotyka się trzech więźniów. Pytają się, za co siedzą. Jeden odpowiada, iż w 1946 roku krzyczał „Precz z Gomułką”, drugi, że w 1951 roku „Niech żyje Gomułka”, a trzeci na to „a ja jestem Gomułka”.

13 sierpnia

– Zapadł wyrok w procesie generałów Stanisława Tatara, Franciszka Hermana, Jerzego Kirchmayera, Stefana Mossora i pułkowników Utnika, Nowickiego, Romana, Jureckiego i komandora Wacka. Oskarżono ich o próbę obalenia „władzy ludowej”. W kolejnych procesach odpryskowych skazano na śmierć ponad 30 oficerów.

18 września

– Izba Reprezentantów Kongresu USA podjęła jednogłośnie rezolucję na rzecz powołania komisji pod przewodnictwem Raya J. Maddena na rzecz wyjaśnienia zbrodni katyńskiej. W 1944 roku prezydent D. Roosevelt mówił: „To jest tylko niemiecka propaganda i niemiecki spisek… Jestem absolutnie przekonany, że Rosjanie tego nie uczynili”. Komisja jednoznacznie ustaliła, że sprawcami są Sowieci.

29 września

– W mokotowskim więzieniu w Warszawie zmarł komendant wileńskiej AK gen. Aleksander Krzyżanowski „Wilk” (ur. 1895 r.). W grypsie do rodziny pisał: „Cała moja wina jest, że walczyłem pod orłem z koroną…”. Jego ciało zostało w tajemnicy zakopane, a na prośbę rodziny o wydanie zwłok dyrektor departamentu śledczego MBP Józef Różański (wł. Goldberg) powiedział: „Chyba żartujecie, chcecie zrobić pogrzebową manifestację”.

8 października

– W Warszawie wydano wieloletnie wyroki na pięciu współpracowników przywódcy PSL Mikołajczyka, m.in. Wincentego Bryję, Marię Hulewiczową, Witolda Kulerskiego.

30 października

– Sejm powołał stworzoną na sowiecki wzór Polską Akademię Nauk – co stanowiło „ukoronowanie dotychczasowych wysiłków organizacyjnych zmierzających do skomunizowania nauki polskiej”. Jej pierwszy skład ustalił Bolesław Bierut. Już wcześniej rozwiązano Towarzystwo Naukowe Warszawskie (zał. 1907 r.) i Polską Akademię Umiejętności (zał. 1872 r.). W ocenie PZPR „PAU była zupełnie niedwuznaczną i niemal nie maskowaną agenturą Londynu (…) miejscem swoistego azylu elementów reakcyjnych i konserwatywnych…”.

15 lutego

– W związku z brakami zaopatrzenia na wsi wprowadzono obowiązkowe dostawy zwierząt. Niewywiązanie się z tego obowiązku groziło karą trzech lat więzienia. Kilka miesięcy później rozszerzono zakres obowiązkowych dostaw, nawet ziemniaków, i wprowadzono sprzedaż na kartki.18 kwietnia – W 60. rocznicę urodzin „prezydenta” Bolesława Bieruta, agenta NKWD, jego imieniem nazwano m.in. Uniwersytet Wrocławski i hutę w Częstochowie.

3 maja

– O godz. 11.00 po pierwszych taktach Mazurka Dąbrowskiego spiker zapowiedział „Mówi Radio Wolna Europa – Głos Wolnej Polski”. Tak rozpoczęła się pierwsza, codzienna audycja tej rozgłośni, która dla milionów Polaków przez kilka dziesięcioleci była źródłem prawdziwych informacji wyławianych z szumów i trzasków, którymi komuniści próbowali zagłuszyć wolne słowo. Jej pierwszym dyrektorem został Kurier z Warszawy, cichociemny, uczestnik powstania warszawskiego Jan Nowak-Jeziorański.22 lipca – Sejm przyjął – wzorowaną na sowieckiej – Konstytucję PRL, poprawki na jej tekście nanosił osobiście Stalin. Zapisane w niej „swobody obywatelskie” były całkowicie fikcyjne. Od tego momentu obowiązywała nazwa Polska Rzeczpospolita Ludowa. Z tej okazji w Warszawie część ul. Marszałkowskiej nazwano placem Konstytucji. Nazwa obowiązuje do dzisiaj.

31 sierpnia

– W więzieniu we Wronkach zmarł znany działacz chrześcijańskiej demokracji Antoni Antczak (ur. 1892), w czasie okupacji delegat Rządu RP na Pomorze.

26 października

– Odbyły się „wybory” do Sejmu PRL, według ordynacji ustalającej, iż liczba kandydatów nie może przewyższać liczby posłów w danym okręgu, co oznaczało, iż wybory stały się fikcją, gdyż listy układały komunistyczne władze – Front Narodowy na czele z Bierutem. Według oficjalnych danych frekwencja wyniosła 95,03 proc., a na kandydatów frontu padło 99,8 proc. głosów. Ten proceder trwał do końca PRL. W opowiadanym dowcipie pytano, ile miejsc dostaliby komuniści w wolnych wyborach? Dwa – portiera i szatniarza.

1 – 2 listopada

– W związku z usuwaniem nauki religii ze szkół pod petycją katowickiego bpa Stanisława Adamskiego podpisało się 72 tys. wiernych Górnego Śląska. Bezpieka dokonała rewizji w budynku kurii, a trzech śląskich biskupów (Adamski, Bieniek, Bednorz) zostało wygnanych z diecezji.

20 stycznia

– W więzieniu mokotowskim w Warszawie zamordowano mjr. Bolesława Kontryma, w czasie okupacji zastępcę komendanta głównego konspiracyjnej policji Polskiego Państwa Podziemnego.

Jarosław Szarek, historyk, Oddział IPN w Krakowie

Historia

14 września

Pozostało 94% artykułu