Kalendarium

20 grudnia – I sekretarzem KC PZPR został Edward Gierek (I sekretarz KW PZPR w Katowicach), kilka dni później doszło do zmiany na stanowisku premiera – Józefa Cyrankiewicza zastąpił Piotr Jaroszewicz. W swym pierwszym telewizyjnym przemówieniu Gierek używał słowa „rodacy”, wspominał o „wierzących i niewierzących”. Był przeciwieństwem ascetycznego Gomułki, kreował się na męża stanu. W kilkanaście dni po swym wyborze pojechał do Moskwy, gdzie zapewniał I sekretarza KC KPZS: „Miejsce naszej polityki zagranicznej jest w ramach globalnej polityki Związku Radzieckiego”. Kolejne zmiany miały miejsce w następnych miesiącach, kiedy usuwano ze stanowisk ludzi Gomułki. Na miejsca zwalnianych przychodzili współpracownicy Gierka, co ulica komentowała dowcipem: „Uwaga, nadjeżdża ekspres z Katowic. Proszę odsunąć się od stanowisk”. Zgodnie z peerelowskim zwyczajem część skompromitowanych osób z ekipy Gomułki skierowano do dyplomacji, m.in. Grzegorz Korczyński, wiceminister MON, został ambasadorem w Algierii, Stanisław Kociołek – w Belgii i Luksemburgu, a szefa związków zawodowych Ignacego Logę-Sowińskiego wysłano do Turcji.

21 stycznia – Dążąc do uzyskania przychylności społeczeństwa, Gierek na spotkaniu z przedstawicielami środowisk twórczych ogłosił decyzję o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie. Niespełna rok później Stefan Kisielewski pisał: „Drażni mnie pozorna »odwilż« w kulturze, na którą nabierają się ludzie, z głupim Waldorffem na czele. Komuniści wielokrotnie odgrywali takie komedie, a mimo to wciąż znajdują się podatni frajerzy”.

22 stycznia – Po opublikowaniu przez „Głos Szczeciński” kłamliwej informacji, iż jeden z wydziałów Stoczni im. Adolfa Waryńskiego w Szczecinie podjął „czyn produkcyjny” mający stanowić wyraz poparcia dla nowego kierownictwa PZPR, oburzona załoga podjęła strajk – poparty przez kilkadziesiąt zakładów – domagając się sprostowania informacji i przyjazdu do Szczecina Gierka i Jaroszewicza. Milicja otoczyła stocznię szczelnym kordonem, zablokowano dostawy żywności. W takiej sytuacji komitet strajkowy wysłał list do Gierka. Ten niespodziewanie przybył do stoczni i po dziewięciogodzinnych rozmowach protest został zakończony.

25 stycznia – Gierek wraz z Jaroszewiczem spotkał się ze stoczniowcami Gdańska. Po rozmowach na pytanie: czy „pomożecie”, rozległy się oklaski i sporadycznie okrzyki: „pomożemy!”. Ówczesna propaganda rozdęła je do chóralnego okrzyku, co stało się jednym z propagandowych mitów tamtego czasu.

10 – 17 lutego – Od grudnia przez dziesiątki fabryk w całym kraju przetaczała się fala krótkotrwałych protestów, w których robotnicy zgłaszali swe postulaty. 10 lutego rozpoczął się strajk w Zakładach Przemysłu Bawełnianego im. Marchlewskiego w Łodzi. W następnych dniach pracę przerwało kilkadziesiąt tysięcy osób w 32 łódzkich fabrykach. W nocy z 14 na 15 lutego do strajkujących przybył Jaroszewicz. W „Marchlewskim” zdeterminowane włókniarki powitały delegację rządową pieśnią „O cześć wam panowie magnaci”. Na ulicach doszło do starć z milicją. Wobec sytuacji w Łodzi i napięcia w kraju komuniści odwołali grudniową podwyżkę cen. Jak informowało MSW, w okresie 15 II – 16 III 1971 przeprowadzono 128 strajków, głównie w województwach łódzkim, wrocławskim i warszawskim, a także krakowskim i białostockim, obejmowały one przeważnie zakłady branży włókienniczej, do „poważniejszego niezadowolenia” doszło w 277 zakładach.

8 marca – Do PRL powrócił „po wypełnieniu specjalnego zadania” Andrzej Czechowicz, którego przedstawiano jako oficera SB, umieszczonego w Radiu Wolna Europa. Jego powrót wykorzystano do propagandowego ataku na tę rozgłośnię.

26 maja – Z Pragi przed zakończeniem zjazdu Komunistycznej Partii Czechosłowacji powrócił nagle Edward Gierek i w towarzystwie Moczara „odwiedził ziemię warmińsko-mazurską”. Kilkanaście dni później podano informację o odwołaniu ze stanowiska wiceministra spraw wewnętrznych Ryszarda Matejewskiego, bliskiego współpracownika Moczara, oraz kilku funkcjonariuszy z kierownictwa MSW. Wkrótce skazano ich na wysokie wyroki (Matejewski 12 lat) za przestępstwa dewizowe. W kraju krążyły pogłoski, że gdy Moczar spotkał się ze swymi ludźmi w Olsztynie („pucz olsztyński”), Matejewski miał dokonać przejęcia władzy w Warszawie, co nie powiodło się dzięki akcji kontrwywiadu. W następnych tygodniach Moczar został ostatecznie odsunięty „na boczny tor”, obejmując prezesurę Najwyższej Izby Kontroli.

20 sierpnia – Został zamordowany Jan Gerhard, autor „Łun w Bieszczadach” opisujących powojenną walkę z Ukraińską Powstańczą Armią. Dwa lata później dwie osoby oskarżone o to zabójstwo skazano na karę śmierci.

25 sierpnia – Na Cmentarz Obrońców Lwowa wjechały sowieckie czołgi i spychacze, dokonując jego ostatecznej dewastacji, m.in. wywrócono kolumnadę – nie została już odbudowana. Protestowała emigracja oraz m.in. żyjący w kraju uczestnicy walk o Lwów: gen. Mieczysław Boruta-Spiechowicz i gen. Roman Abraham, a także Polacy we Lwowie. „Cmentarze poza granicami kraju ZBoWiD nie obchodzą” – odpowiedziano im. 22 listopada wysłali list do I sekretarza KPZS Leonida Breżniewa: „Złamano w cyniczny sposób podstawowe zasady i prawa ogólnoludzkiej kultury oraz uświęcone zwyczaje wszystkich cywilizowanych narodów świata, które się wyrażają w serdecznej trosce i opiece nad grobami poległych”.

17 października – W Watykanie odbyła się beatyfikacja ojca Maksymiliana Marii Kolbego.

23 października – Ogłoszono ostatni wyrok w procesie działaczy konspiracyjnej, antykomunistycznej organizacji „Ruch”, która umieściła w swym programie postulat odzyskania przez Polskę niepodległości, czyniąc to po raz pierwszy od czasów powojennej konspiracji. W sześciu procesach jego członków skazano 32 osoby. W ostatnim procesie: Andrzej Czuma, Stefan Myszkiewicz-Niesiołowski otrzymali siedem lat więzienia, Benedykt Czuma – sześć lat, Marian Gołębiewski i Bolesław Stolarz – cztery lata, Emil Morgiewicz – dwa lata. „Oskarżeni przedstawili PZPR jako grupę, która po II wojnie światowej otrzymała od Związku Radzieckiego mandat na trzymanie w posłuszeństwie narodu polskiego. (...) Wychodząc z pełnej negacji budownictwa socjalistycznego w naszym kraju, jego autorzy wykazali całkowite wstecznictwo polityczne nacechowane wrogością do systemu. (...) Oskarżeni planowali rozbicie jedności obozu socjalistycznego i socjalizmu w Polsce” – napisano w uzasadnieniu wyroku.

26 października – Sejm PRL uchwalił m.in. zniesienie obowiązkowych dostaw na wsi, a także wprowadził większą swobodę obrotu ziemią i jej dziedziczenia.

6 – 11 grudnia – Odbył się VI Zjazd PZPR, na którym Gierek wzmocnił swą pozycję, obsadzając Biuro Polityczne swymi zwolennikami. Jednocześnie założono, że do 1975 roku dochód narodowy wzrośnie prawie o 40 proc., produkcja przemysłowa o połowę, a inwestycje o 45 proc. „Gierek choć zręczny i rozsądny, też ma psychikę czysto partyjną, a to jest choroba umysłowa, gorset na mózg, z tego się nie wychodzi. (…) Ale na partyjne móżdżki nic się nie poradzi: ze schematu nigdy nie potrafią się wyłamać” – komentował Stefan Kisielewski.

10 – 11 maja – Podczas obrad V Plenum KC PZPR Edward Gierek powiedział: „Idzie o wielką sprawę – o to, aby w okresie życia jednego pokolenia zbudować drugą Polskę – Polskę zasobniejszą, odpowiadającą aspiracjom obywateli nowoczesnego kraju przemysłowego”. Jego program modernizacji kraju zakładał podwojenie w ciągu jednego pokolenia wskaźników makroekonomicznych.

31 maja – Z dwudniową wizytą po raz pierwszy w historii do PRL, w czasie powrotu z Moskwy, przybył prezydent Stanów Zjednoczonych Richard Nixon. W Nowym Jorku otwarto konsulat PRL, a w Krakowie USA. Bezpieka zatrzymała na 48 godzin prewencyjnie kilka osób związanych z opozycją.

28 czerwca – Ustanowiono stałą administrację kościelną na tzw. ziemiach zachodnich, tworząc diecezje gorzowską, koszalińsko-kołobrzeską, opolską, szczecińsko-kamieńską, warmińską, wrocławską. Stało się to możliwe po ratyfikowaniu przez Bundestag (17 V) traktatu o podstawach normalizacji stosunków między RFN a PRL.

14 września – PRL nawiązała stosunki dyplomatyczne z RFN, co było jednym z elementów sowieckiej polityki odprężenia (detente). Dzięki zbliżeniu z Zachodem Moskwa uzyskała dostęp do zachodnich kredytów, a w ślad za nią PRL. W następnych latach kontakty Bonn – Warszawa były bardzo ożywione, a stosunki pomiędzy Gierkiem a kanclerzem Helmutem Schmidtem niemal przyjacielskie. Miało to konkretne korzyści, gdyż do PRL płynął strumień miliardów marek, a wraz z nim nowoczesne urządzenia i maszyny. W zamian za kredyty PRL umożliwiła wyjazd do Niemiec (tzw. łączenie rodzin) zabiegającym o to Mazurom i Ślązakom, z czego skorzystało 200 tys. osób. Z kolei w listopadzie 1971 roku rządy PRL i NRD podpisały umowę o swobodnym przekraczaniu granicy.