Dzień Sprawiedliwych

Świętujemy go po raz drugi, bo ustanowiony został przez Parlament Europejski w 2012 roku. Z jednej strony dzień ten odwołuje się do tytułu przyznawanego przez Yad Vashem osobom, które w czasie II wojny niosły pomoc Żydom. Z drugiej poszerza pojęcie Sprawiedliwych na wszystkich, którzy w XX i XXI wieku mieli odwagę bronić godności człowieka w obliczu totalitaryzmu i ludobójstwa.

Wystawa w Muzeum Historii Żydów Polskich

Kto ratuje jedno życie, ratuje cały świat – głosi sentencja z Talmudu na medalu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Izraelski Instytut Yad Vashem uhonorował do tej pory tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata 24,8 tysięcy osób z 47 krajów. Jedna czwarta z nich to Polacy, którzy jak Irena Sendlerowa ratowali Żydów podczas niemieckiej okupacji, chociaż groziła za to kara śmierci.

Otwierana dziś w Muzeum Historii Żydów Polskich wystawa „Z narażeniem życia – Polacy ratujący Żydów podczas Zagłady" opowiada o losach Sprawiedliwych i ocalonych przez nich osób. To bardzo różne, choć zawsze dramatyczne historie

Sprawiedliwa Wanda Turczyńska-Kołomijska, w której domu ukrywali się Żydzi, wspomina: „Krzyknęłam: Pięciu mężczyzn! Józek szybko odsunął tapczan. Wszyscy wskoczyli do kryjówki. Niemcy weszli. Przystawili nam bron do skroni. W kuchni wydzierali się do mamy: „ Przetrzymujesz Żydów. Cały czas modliłam się, żeby nie odsunęli tapczana. Chyba Pan Bóg wysłuchał. Nie odsunęli..."

Sprawiedliwa Maria Huzarska: „Otworzyliśmy drzwi, a tam trzech Żydów. Zziębnięci, obdarci z ubrań. klęczą przed ojcem i proszą o pomoc. Człowiek by się nad zwierzęciem zlitował, a cóż dopiero nad człowiekiem.

Sprawiedliwi wywodzili się z różnych środowisk. Zakonnica Matylda Getter jako przełożona Prowincji Warszawskiej Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny, sprawującego opiekę nad placówkami dla dzieci organizowała metryki urodzenia dla wyprowadzanych z getta dzieci żydowskich. Irena Adamowicz przed wybuchem wojny była wizytatorką domów dziecka; w czasie okupacji wstąpiła do AK i stała się łączniczką między gettami m.in. w Wilnie, Kownie i Białymstoku Wystawa mówi nie tylko o  pojedynczych sprawiedliwych, ale także o zorganizowanej działalności polskiego podziemia, rządu RP na uchodźstwie, przypominając m.in., że w grudniu 1942 roku powołana została Rada Pomocy Żydom Żegota - agenda Rządu RP w Londynie (jej działania finansowała rząd polski na uchodźstwie oraz żydowska organizacja Joint  w USA ). Była to jedyna w okupowanej Europie państwowa instytucja powołana do ratowania Żydów

Planszowej wystawie towarzyszy prezentacja muzealiów z kolekcji muzeum: medali, dyplomów, fotografii, dokumentów i innych przedmiotów, należących do Sprawiedliwych – m.in. Ireny Sendlerowej i Władysława Bartoszewskiego.

Wystawa powstała dzięki zbiorowi przeszło 400 wywiadów z ostatnimi żyjącymi w Polsce Sprawiedliwymi wśród Narodów Świata, które zebrano w latach 2007-2013 w ramach muzealnego projektu „Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie Pamięci".

Ogród Sprawiedliwych w Warszawie

Dziś na konferencji prasowej w Domu Spotkań z Historią w Warszawie zapowiedziano także otwarcie pierwszego w Polsce, a drugiego w Europie - po Mediolanie - Ogrodu Sprawiedliwych.

Przed rokiem został powołany w Domu Spotkań z Historią w Warszawie Komitet Honorowy Europejskiego Dnia Pamięci o Sprawiedliwych, na czele którego stanął wówczas premier Tadeusz Mazowiecki. W lutym 2014 roku komitet zmienił nazwę na Komitet Ogrodu Sprawiedliwych w Warszawie, a  jego nowym przewodniczącym został Prezes Ośrodka KARTA – Zbigniew Gluza.

Polski Ogród Sprawiedliwych powstanie w dzielnicy Wola na skwerze Generała Jana Jura-Gorzechowskiego. Inauguracja odbędzie się 5 czerwca podczas tegorocznych obchodów Święta Wolności – 25 rocznicy zwycięstwa nad komunizmem.

W 2014 roku w warszawskim ogrodzie zostaną upamiętnieni: Marek Edelman, Magda Grodzka-Gużkowska, zaangażowana w czasie wojny działalność Żegoty, Jan Karski, Antonia Locatelli - włoska misjonarka w Ruandzie, Tadeusz Mazowiecki i Anna Politkowska – zamordowana niezależna rosyjska dziennikarka.

Co roku będą honorowane kolejne osoby. Kandydaturę  nieżyjącego już Sprawiedliwego może zgłosić każdy, a ostateczną decyzję podejmie Komitet Ogrodu Sprawiedliwych w Warszawie.

Monika Kuc

Wystawa "Z narażeniem życia – Polacy ratujący Żydów podczas Zagłady" w Muzeum Historii Żydów Polskich czynna od 7 do 17 marca (pokaz premierę miał w siedzibie UNESCO w Paryżu).