Auschwitz – brama piekła

W całych dziejach ludzkości tylko dwie katastrofy naturalne – chińskie powodzie z 1887 i 1931 r. – pochłonęły jednorazowo więcej ofiar niż niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau. Chociaż takich przedsionków piekła było i nadal jest na świecie wiele, to w żadnym nie zamordowano tak wielu niewinnych ludzi, co w KL Auschwitz-Birkenau. Podobnie jak wielu historyków w tym artykule stosuję jedynie niemiecką nazwę tego obozu. Robię to z szacunku dla zasłużonego w dziejach Polski miasta Oświęcimia. O grodzie tym wspominają czeskie i niemieckie zapiski kronikalne sprzed ośmiu wieków. Jego zlatynizowana nazwa „Oszwyancim” pojawia się na kartach napisanej w latach 1470–1480 „Księgi dobrodziejstw diecezji krakowskiej” kanonika krakowskiego księdza Jana Długosza.

W 1315 r. powstało oddzielone od księstwa cieszyńskiego nowe księstwo oświęcimskie, którego pierwszy władca, książę Jan I Scholastyk, złożył hołd lenny królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu. Oświęcim wchodził w skład Królestwa Czeskiego do 1454 r., kiedy książę Jan IV oświęcimski (niektóre źródła nazywają go Januszem) złożył hołd lenny królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi. Z badań profesora Krzysztofa Prokopa dowiadujemy się, że trzy lata później książę odsprzedał swoje lenno polskiemu królowi. Za Oświęcim i Kęty oraz 45 wsi monarcha zapłacił 50 tys. kop groszy praskich.

W 1856 r. w mieście otwarto dworzec kolejowy. Mieszkańcy miasta byli dumni z łączności kolejowej z resztą kraju. Czy ktoś mógł sobie wyobrazić, jak zostanie ona niecały wiek później wykorzystana przez niemieckich okupantów?

Czytaj więcej

Historia świata

„Holokaust? To było nie do pomyślenia”

Z okazji 80. rocznicy wyzwolenia KL Auschwitz-Birkenau publikujemy fragment zebranych przez Arkadiusza Lorenca wspomnień Żydów, którzy uniknęli śmierci w czasie Zagłady – zorganizowanej i przeprowadzonej przez hitlerowskie Niemcy. Przetrwali w ukryciu.

„Miasto przestępców”

W 1918 r. Oświęcim znalazł się w granicach odrodzonej Polski jako miasto powiatowe w województwie krakowskim. Na jego obrzeżach znajdowały się koszary artylerii konnej, które Niemcy już w 1939 r. planowali przekształcić w duże więzienie dla polskich więźniów politycznych. Z początku plany zakładały założenie w tym miejscu jakiegoś obozu przejściowego dla więźniów deportowanych do Niemiec. Autor tego pomysłu, inspektor policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa w SS-Nadregionie „Sudost”, Oberführer Arpad Wigand, przekonał swoich przełożonych, że oświęcimskie koszary są miejscem idealnym dla zbudowania ośrodka „kwarantanny” dla więźniów. Jako atut wskazywał dobry węzeł kolejowy, łączący Oświęcim z Generalną Gubernią i Śląskiem. Sugerował, że od głównej linii wiodącej do dworca miejskiego można zbudować bocznicę prowadzącą do wyizolowanej stacji obozowej. Okolica była słabo zalesiona, co uznano za zaletę w przypadku ewentualnego poszukiwania zbiegłego więźnia.

W styczniu 1940 r. specjalna komisja pod kierownictwem komendanta obozu koncentracyjnego Sachsenhausen Waltera Eisfelda złożyła raport szefowi Amtsgruppe D – Konzentrationslager, Gruppenführerowi Richardowi Glücksowi, w którym negatywnie zaopiniowała koncepcję budowy obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Jednak ta opinia została odrzucona, a następnie kierownictwo wrocławskiego oddziału SD zgłosiło Reichsführerowi Heinrichowi Himmlerowi rozpoczęcie budowy obozu kwarantannowego na wzór niemieckiego państwowego obozu koncentracyjnego.

Dowodzenie tym obiektem powierzono 39-letniemu Hauptsturmführerowi Rudolfowi Hössowi. Przełożeni podkreślali, że miał sześcioletnie doświadczenie w służbie obozowej i był fanatycznie oddany swojej „pracy”. Najpierw cztery lata służył w Dachau, a od 1938 r. był adiutantem komendanta KL Sachsenhausen. Höss wyczuł okazję do awansu. Chciał za wszelką cenę zabłysnąć przed przełożonymi swoją pomysłowością i organizacją. Jak to osiągnąć? Czyniąc zabijanie procesem taśmowym.

Fabryka śmierci w Auschwitz

4 maja 1940 r. Rudolf Höss został mianowany Lagerkommandantem nowego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Przez trzy lata przemienił planowany obóz kwarantannowy (niem. Quarantänelager geeignet) w rozległą i kompleksową fabrykę śmierci. Chociaż KL Auschwitz-Birkenau miało w swojej historii trzech komendantów: Rudolfa Hössa w latach 1940–1943, Arthura Liebehenschela (1943–1944) oraz Richarda Baera (1944–1945), to przede wszystkim ten pierwszy odpowiadał za olbrzymią rozbudowę obozu.

Kiedy 14 czerwca 1940 r. do KL Auschwitz przybyli pierwsi polscy więźniowie z Tarnowa, obóz składał się jedynie z części zaadoptowanych przedwojennych budynków koszar polskiej artylerii konnej. Höss, wzorując się na Himmlerze, marzył o stworzeniu całego „miasta przestępców” – rozległego obozu dla setek tysięcy ludzi, w którym powstałyby złożone taśmociągowe kompleksy komór gazowych i krematoriów pracujących nieustannie, dzień i noc. To „marzenie” prawie udało mu się zrealizować. W 1944 r. obóz był tak olbrzymi, że w zasadzie składał się z trzech części: wspomnianych koszar przemienionych w Auschwitz I, położonego 3 km od Oświęcimia we wsi Brzezinka kompleksu Auschwitz II-Birkenau oraz kompleksu zakładów przemysłowych i hodowlanych Auschwitz III. Wszystkie przedwojenne budynki znajdujące się w granicach administracyjnych obozu zostały odebrane polskim i żydowskim właścicielom. Przerobiono je na kwatery dla esesmanów oraz budynki gospodarcze. Łącznie tzw. strefa interesów obozu Auschwitz-Birkenau (niem. Interessengebiet) zajmowała obszar wielkości 40 km kw.

W obozie służyło łącznie ponad 8 tys. niemieckich strażników i pracowników obozowych. Nie mieli oni żadnych ograniczeń w kontaktach ze swoimi rodzinami czy znajomymi. Kłamstwem jest zatem, że Niemcy nie wiedzieli o istnieniu KL Auschwitz-Birkenau i innych obozów zagłady.

W latach 1933–1945 Niemcy wybudowali około 12 tys. obozów koncentracyjnych i obozów zagłady. Wszystkie były dochodowymi przedsiębiorstwami, przynoszącymi hitlerowskim zbrodniarzom pokaźne zyski. Masowo rabowane więźniom mienie osobiste trafiało do niemieckich domów i rodzin. Skąd brano nowe zabawki dla niemieckich dzieci, skoro zakłady produkcyjne służyły jedynie wysiłkowi wojennemu Niemiec? Zabierano je dzieciom innych narodowości wpychanym do komór gazowych lub mordowanym w obozie dziecięcym. Skąd w niemieckich sklepach i punktach pomocy społecznej pojawiały się nowe wózki dziecięce, inwalidzkie, kule, sprzęt ortopedyczny? Skąd ludzkie włosy w poduszkach niemieckich żołnierzy na froncie wschodnim? Skąd brały się nowe oprawki do okularów, zegarki, biżuteria czy wreszcie budzące największą grozę złoto protetyczne? Skąd w niemieckich domach pojawiły się dzieła sztuki należące niegdyś do Żydów, Polaków czy przedstawicieli innych narodowości?