Szukają żydowskiego bohatera z czasów rzezi Pragi

Na cmentarzu żydowskim na warszawskim Bródnie trwają prace archeologiczne, których celem jest m.in. odnalezienie grobu Szmula Zbytkowera, od którego imienia wzięła nazwę „Szmulowizna” i „Szmulki”.

Publikacja: 14.10.2022 03:00

Cmentarz żydowski na warszawskim Bródnie

Cmentarz żydowski na warszawskim Bródnie

Foto: Fotorzepa/ Kuba Kamiński

Jak informuje Fundacja Dziedzictwa Kulturowego, która prowadzi prace, celem jest odtworzenie układu historycznego ścieżek wraz z wyeksponowaniem zachowanych oryginalnych elementów alejek cmentarnych – w ten sposób zostanie przywrócony nie tylko przedwojenny charakter cmentarza, ale „również ten dotychczas zarośnięty i przez to zapomniany cmentarz żydowski stanie się bardziej dostępny dla odwiedzających”.

– To projekt przywracania miejsca pamięci tego wyjątkowego miejsca na mapie warszawskich nekropolii. Liczymy, że dzięki naszym działaniom cmentarz stanie się ważnym punktem nie tylko Polski. Warto przypomnieć, że żydowski cmentarz na Bródnie był jednym z największych na świecie i takiej rangi obiekt chcemy światu przywrócić – mówi Aleksandra Waszak, prezes Fundacji Dziedzictwa Kulturowego.

Odnalezione groby znanych polskich Żydów mają być upamiętnione przez Fundację Dziedzictwa Kulturowego

Archeolodzy chcą też odnaleźć miejsce pochówku Szmula (Samuela) Jakubowicza Sonnenberga, nazywanego Zbytkowerem, kupca, bankiera, który był protegowanym króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, dzierżawcą dzisiejszego Targówka, ale również twórcą cmentarza żydowskiego na Bródnie oraz synagogi praskiej. Do dzisiaj od jego nazwiska część praskiej Warszawy nazywana jest „Szmulowizną” lub „Szmulkami”.

Fundacja przypomina, że podczas rzezi Pragi dokonanej przez wojska rosyjskie w 1794 roku Zbytkower ukrył wielu mieszczan praskich, ratując ich od śmierci bądź niewoli.

– Wykupywał także dzieci z rąk Kozaków, który to fakt został umieszczony na jego niezachowanym pomniku nagrobnym w formie plastycznej bądź jako inskrypcja komemoratywna. Właśnie jego miejsce pochówku będzie poszukiwane na cmentarzu żydowskim na Bródnie, który uległ zniszczeniu podczas II wojny światowej – dodaje Aleksandra Waszak.

– Poszukiwania grobu Szmula Zbytkowera będziemy prowadzili do skutku, mam nadzieję, że zostanie odnaleziony jeszcze w listopadzie – mówi szefowa fundacji.

Czytaj więcej

Poszukują bliskich załogi amerykańskiego bombowca

Wiosną tego roku w trakcie podobnych prac fundacja odnalazła miejsce pochówku innego znanego polskiego Żyda Abrahama Sterna. Był on wynalazcą uznawanym za prekursora cybernetyki. Zaczynał jako zegarmistrz w Hrubieszowie, gdzie w 1810 r. skonstruował serię maszyn liczących, które wykonywały podstawowe działania arytmetyczne.

– Wypatrzywszy go, Stanisław Staszic ściągnął go do Warszawy, dzięki czemu Stern skonstruował „machinę rachunkową”, co było rewolucyjne jak na tamte czasy. Był również konstruktorem maszyny obliczającej pierwiastki kwadratowe i maszyny wykonującej pięć działań równocześnie. Od 1830 r. był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk – opisuje Aleksandra Waszak. Dodaje, że fundacja chce przywrócić pamięć tego wybitnego polsko-żydowskiego wynalazcy i ustawić w miejscu jego pochówku symboliczną macewę.

Prace są prowadzone pod nadzorem Komisji Rabinicznej do spraw Cmentarzy. Projekt został dofinansowany przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów ponad milionem złotych.

Jak informuje Fundacja Dziedzictwa Kulturowego, która prowadzi prace, celem jest odtworzenie układu historycznego ścieżek wraz z wyeksponowaniem zachowanych oryginalnych elementów alejek cmentarnych – w ten sposób zostanie przywrócony nie tylko przedwojenny charakter cmentarza, ale „również ten dotychczas zarośnięty i przez to zapomniany cmentarz żydowski stanie się bardziej dostępny dla odwiedzających”.

– To projekt przywracania miejsca pamięci tego wyjątkowego miejsca na mapie warszawskich nekropolii. Liczymy, że dzięki naszym działaniom cmentarz stanie się ważnym punktem nie tylko Polski. Warto przypomnieć, że żydowski cmentarz na Bródnie był jednym z największych na świecie i takiej rangi obiekt chcemy światu przywrócić – mówi Aleksandra Waszak, prezes Fundacji Dziedzictwa Kulturowego.

2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Historia Polski
Zygmunt II August – ostatni z Jagiellonów
Historia Polski
Przy stoliku w Czytelniku
Historia Polski
Skąd się wzięła biało-czerwona szachownica lotnicza? Zawdzięczamy ją przypadkowi
Historia Polski
Tradycja i nowoczesność w Konstytucji 3 maja
Historia Polski
Czy Konstytucja 3 Maja była rzeczywiście pierwszą polską ustawą zasadniczą?