W imię Rzeszy

Zanim dojdzie do starcia niemiecko-sowieckiego, w czerwcu 1941, obaj agresorzy na okupowanych przez siebie polskich ziemiach solidarnie niszczą warstwę przywódczą – tak, by Rzeczpospolita nie miała szans na odrodzenie. III Rzesza powiększa własną państwowość o obszary na wschodzie i północy, zaś w granicach Generalnego Gubernatorstwa przygotowuje przestrzeń dalszej ekspansji. Ludność nienadająca się do germanizacji ma być sprowadzana do roli niewolniczej lub zgładzana. Podbój znaczącej części Europy daje nazistowskim Niemcom możliwość realizacji celu dotąd nienazwanego. W Berlinie-Wannsee, w styczniu 1942, naziści postanawiają nie ograniczać się do prześladowań okupowanych społeczności żydowskich, lecz wymordować je w całości. Koncentrowane głównie w Generalnym Gubernatorstwie, mają trafiać do miejsc przemysłowego ludobójstwa – finału Zagłady.

Heinrich Himmler (szef SS, paramilitarnej formacji NSDAP) do komendantów obozów działających na terenie okupowanej Polski

Konieczne jest, aby nasi współpracownicy i współpracownice swe główne i pilne zadanie widzieli w ujęciu wszystkich bezwzględnych przywódców polskich, aby ich potem unieszkodliwić. Wy, jako komendanci obozów, wiecie najlepiej, jak wykonuje się takie zadanie. Wszyscy fachowcy polskiego pochodzenia winni być wykorzystani w naszym przemyśle zbrojeniowym. Później wszyscy Polacy znikną ze świata.

Berlin, 15 marca 1940

[Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka 1939–1945, t. 1, Warszawa 1970]

Gubernator Hans Frank w trakcie posiedzenia władz Generalnego Gubernatorstwa

Będzie musiało się rozstać z życiem kilka tysięcy Polaków, głównie ze sfer ideowych przywódców polskich. Dla nas wszystkich jako narodowych socjalistów nakazem chwili jest podjęcie zobowiązania, że dołożymy wszelkich starań, by w narodzie polskim nie wykrystalizował się już żaden opór.

Kraków, 30 maja 1940

[Prawdziwa historia Polaków. Ilustrowane wypisy źródłowe 1939–1945, Warszawa 1999]

Jędrzej Moraczewski (działacz PPS) w dzienniku

Niemieckie polowanie na ludzi w dużych miastach, pozornie na oślep, bezplanowo robione [...] dotykały prawie wyłącznie inteligencję. Obławy, rewizje, więzienia, katowania, wywożenie, mordowania, rozstrzeliwania miały i u Niemców, i u Moskali jeden jedyny cel, który łatwo dostrzec [...]: zamierzali złamać ducha u inteligencji – w mózgu narodu. [...] Miliony ludzi wykolejono, miliony egzystencji zniszczono.

Sulejówek, 6 sierpnia 1940

[Jędrzej Moraczewski, Dziennik wydarzeń 1939–1944, Łomianki 2016]

Władysław Bartoszewski (więzień obozu Auschwitz)

Spędzono nas wszystkich na plac apelowy. Przyszedł komendant obozu [Karl] Fritzsch i powiedział: „Popatrzcie tam, na ten komin. Popatrzcie, to jest krematorium. Wszyscy pójdziecie do krematorium, 3 tysiące stopni ciepła". [...] Pobledliśmy, drżałem. Bałem się. [...] Esesmani wyszukali sobie ofiarę, nauczyciela z Warszawy, nowo przywiezionego do obozu. [...] Kapo wywlekł go przed front. [...] Zaczęli tego nauczyciela bić, znęcać się nad nim. Upadł, pozostał już na ziemi, nieprzytomny, krwawił. [...] Stało nas tam z 5 tysięcy mężczyzn, wyprężonych na baczność, żaden z nas nic nie zrobił. [...] Co przez zastraszenie można osiągnąć w ciągu paru godzin, jak można poniżyć człowieka.

Auschwitz, 22 września 1940

[Władysław Bartoszewski, Warto być przyzwoitym. Szkic do pamiętnika, Paryż 1986]

Emanuel Ringelblum (historyk, członek podziemnej organizacji „Oneg Szabat") w dzienniku

Dziś było strasznie. Zapowiedziano przez megafon podział miasta na trzy części: niemiecką, obejmującą Śródmieście wraz z Nowym Światem, polską i żydowską. Do końca października wszyscy – oprócz Niemców – muszą się przeprowadzić, bez mebli. W naszej kamienicy rozpacz.

Warszawa, 12 października 1940

Obecnie getto jest obozem koncentracyjnym, którego mieszkańcy muszą się sami utrzymać.

Getto warszawskie, 18 marca 1941

[Emanuel Ringelblum, Kronika getta warszawskiego: wrzesień 1939 – styczeń 1943, Warszawa 1988]

Anna Kowalska (pisarka) w dzienniku

Radio angielskie podało, że zaczęła się wojna niemiecko-rosyjska.

Lwów, 22 czerwca 1941

Bolszewicy [przed ewakuacją] wymordowali tysiące naszych ludzi, więźniów politycznych, w bestialski sposób. Jak tylko odeszła straż z NKWD, dr [Lesław] Węgrzynowski poszedł do więzienia, ale ledwo mógł patrzeć. Kiedy opowiadał, był blady i miał zapadnięte skronie, jakby się nagle postarzał.

Lwów, 28 czerwca 1941

[Anna Kowalska, Dzienniki 1927–1968, Warszawa 2008]

Hugo Steinhaus (profesor matematyki)

Niemcy natychmiast puścili wersję, że mordercami byli Żydzi w służbie NKWD i że wśród zamordowanych nie ma Żydów. Jedno i drugie było nieprawdą. [...] W braku możności zemsty na winnych, którzy wycofali się z armią sowiecką, spaliwszy wszystkie dokumenty – tłum postanowił zemścić się na Żydach.

Lwów, 3 lipca 1941