Akt I: początek wojny

W 1453 roku szczęście ponownie uśmiechnęło się do Ryszarda Yorka. Klęski na kontynencie oraz atak choroby umysłowej Henryka VI sprawiły, że odzyskał wpływy.

Publikacja: 20.06.2008 10:07

Foto: Archiwum „Mówią Wieki"

Red

Otrzymał tytuły lorda protektora i obrońcy królestwa. Nie na długo jednak. Chwilowe ozdrowienie króla w 1454 roku sprawiło, że Ryszard utracił swe godności i wycofał się do walijskich włości. Bynajmniej nie zrezygnował z królewskich ambicji. Chciał zyskać na czasie i zebrać siły do walki o koronę. W następnym roku wezwał do Leicester wojska swego brata, hrabiego Salisbury, oraz ściągnął z ostatniej angielskiej enklawy na kontynencie – Calais – oddziały Richarda Neville’a, hrabiego Warwick.

Tak zaczęła się wojna dwóch róż. Przeciwko buntownikom wyruszyła bowiem armia królewska. Do starcia doszło 22 maja pod St. Albans. Yorkowie odnieśli wspaniałe, druzgocące zwycięstwo – w bitwie zginął głównodowodzący wojskami królewskimi książę Somerset, a także osobisty arcywróg Warwicka Henryk Percy, drugi hrabia Nothumberland. Natomiast do niewoli dostał się król Henryk VI. Ryszard stał się najpotężniejszą osobą w Anglii. Przyjął tytuł konetabla, a po kolejnym nawrocie obłędu króla Henryka – lorda protektora.

Pozorny spokój, który zapanował po pierwszej bitwie pod St. Albans, obie strony spędziły na działaniach politycznych, maskowanych wzajemnymi uprzejmościami. Jednak były to tylko pozory. Tak jak Ryszard dążył do umocnienia swej pozycji, tak królowa i sprzyjający jej możni starali się na wszelkie sposoby wpływy te ograniczyć. Wzajemne przepychanki trwały do 1459 roku, gdy partia królowej zdobyła przewagę. York i hrabia Salisbury, obawiając się aresztowania, musieli uciekać. Otwarty konflikt rozgorzał na nowo.

Mimo że działania wojenne rozpoczęły się od sukcesu Yorków (zwycięstwo Salisbury’ego pod Blore Heath), wkrótce szczęście opuściło Ryszarda. W następnej bitwie, pod Ludford Bridge, zdradzony przez oddziały sprowadzone z Calais, doznał klęski i musiał szukać schronienia w Irlandii. Jego stronnicy: Warwick, Salisbury i hrabia Marchii (późniejszy król Edward IV) zbiegli do Calais.

Ale rok później szala ponownie przechyliła się na stronę Yorka, który zdołał odbudować swe armie. Warwick i Salisbury pod koniec czerwca 1460 roku wylądowali w hrabstwie Kent. 2 lipca bramy otworzył przed nimi Londyn. Wkrótce Warwick pokonał Lancasterów pod Northampton i pojmał Henryka VI. Ryszard powrócił do Anglii dopiero we wrześniu i od razu zgłosił pretensje do tronu. Parlament zgodził się, by otrzymał koronę po śmierci Henryka VI, a tymczasem dał Yorkowi nieograniczone uprawnienia do rządów krajem. Lord protektor nie nacieszył się nimi długo.

Królowa Małgorzata nie pogodziła się z odebraniem jej synowi praw do tronu. Schroniła się na północy Anglii, gromadząc wojska do dalszej walki. Lord protektor wraz z bratem, lordem Salisbury, i synem Edmundem, ruszyli przeciwko niej. Mimo zawartego rozejmu stronnicy Yorka zostali zaatakowani przez rycerzy Lancasterów pod Wakefield. Gdy Ryszard, wraz z Salisburym i Edmundem – rycersko, choć nierozsądnie – ruszył im na pomoc, został otoczony przez wrogów i zginął w walce. W boju padł także Edmund, a wzięty do niewoli Salisbury został stracony. Głowy przywódców stronnictwa Yorków wbito na piki. Głowę Ryszarda, przystrojoną koroną z papieru i słomy, triumfalnie obnoszono po obozie lancasterskiej armii.

Rozochoceni niespodziewanym zwycięstwem stronnicy Lancasterów ruszyli na Londyn, w którym znajdowali się Warwick oraz Edward, hrabia Marchii, który po ojcu przejął pretensje do angielskiej korony. Z Walii maszerowała ku stolicy armia Jaspera Tudora, hrabiego Pembrok. Od północy spieszyli natomiast Szkoci, których pozyskała królowa Małgorzata. Młody Edward postanowił nie dopuścić do połączenia wrogich oddziałów. Najpierw ruszył na południowy zachód i rozprawił się z wojskami Pembroka pod Mortimer Cross. Tam zginął ojciec późniejszego Henryka VII Owen Tudor. Tymczasem Warwick próbował powstrzymać pod St. Albans armię szkocką. Jednak dał się zaskoczyć rycerstwu Lancasterów i poniósł klęskę. Co gorsza, wojska szkockie odbiły Henryka VI, którego Warwick zabrał ze sobą z Londynu. Podobno podczas bitwy szalony władca siedział pod drzewem i śpiewał piosenki…

Jednak Lancasterowie przespali swoją szansę. Zamiast ruszyć zaraz po bitwie na Londyn, zajęli się plądrowaniem. Tymczasem resztki sił Warwicka połączyły się z wojskami księcia Edwarda i wspólnie wkroczyły do Londynu. Edward, przyjęty entuzjastycznie przez mieszkańców miasta, został ogłoszony królem. Z Londynu podążył na północ, gdzie znajdowały się wojska Małgorzaty.

Armie spotkały się w śnieżną niedzielę palmową 29 marca 1461 roku między wioskami Towton i Saxton w Yorkshire. „Tak zaciekła była bitwa i tak wielkie mordowanie, że ojciec nie oszczędzał syna, a syn swojego rodzica” – pisał francuski kronikarz Jehan de Waurin. Ta „najkrwawsza bitwa stoczona na angielskiej ziemi” (zginęło wiele tysięcy rycerstwa) trwała kilka godzin i zakończyła się pogromem Lancasterów. Henryk VI i Małgorzata oraz wyżsi dowódcy znowu zbiegli na północ.