Dla kogo splendor zwycięzcy

Rozmiary normandzkiego zwycięstwa zaskoczyły rządy i dowództwo sprzymierzonych. Szybkość, z jaką alianckie dywizje osiągały zamierzone cele, znacznie wyprzedzała pierwotne plany przeprowadzenia kampanii we Francji. W sztabie gen. Eisenhowera, głównodowodzącego wojskami alianckimi na zachodzie Europy, dotarcie do linii Sekwany i Loary zakładano na koniec października 1944 roku. Tymczasem już 26 sierpnia z wolności cieszył się Paryż, a 3 września żołnierze brytyjskiej Gwardii Królewskiej wkroczyli do Brukseli. Dzień później angielscy pancerniacy wyzwolili Antwerpię, 5 września zaś amerykańskie dywizje gen. Pattona zdobyły Nancy i utworzyły przyczółki na Mozeli.

Aliancki pościg za pobitymi Niemcami miał jednak swoje złe strony. Wraz ze zbliżaniem się do granic Rzeszy dramatycznie wydłużały się linie zaopatrzenia sprzymierzonych. Większość magazynów z paliwem, amunicją i żywnością znajdowała się ciągle na plażach Normandii. Porty głębokowodne u północnych wybrzeży Francji i Belgii zostały zniszczone bądź były bronione przez Niemców. Z kolei francuski transport kolejowy nie działał ze względu na zniszczenia dokonane przez alianckie lotnictwo jeszcze przed inwazją. W tej sytuacji główny ciężar dostarczania niezbędnych do walki materiałów spoczywał na transporcie drogowym, który nie mógł obsłużyć wszystkich armii sprzymierzonych.

Taki rozwój wypadków zmusił Eisenhowera do podjęcia nowych decyzji strategicznych i skupieniu głównego wysiłku na jednym odcinku operacyjnym. Zadanie to okazało się trudne ze względu na ostre spory pomiędzy dowódcami grup armii, marszałkiem Montgomerym i gen. Bradleyem, którzy domagali się skoncentrowania środków na rzecz własnych pasów natarcia. Brytyjsko-amerykańska gra toczyła się o to, na kogo spłynie splendor ostatecznego zwycięstwa nad chwiejącymi się Niemcami.

Chcąc pogodzić obie strony, Eisenhower przyjął tzw. strategię szerokiego frontu, polegającą na sukcesywnym naciskaniu wroga na wszystkich odcinkach.

[srodtytul]„Market-Garden” – wielka klapa Montgomery’ego[/srodtytul]

Marszałek Montgomery nie zamierzał rezygnować z pierwszeństwa w prowadzeniu działań zaczepnych. Dzięki poparciu Londynu wpłynął na swojego amerykańskiego przełożonego i na początku września uzyskał od „Ike’a”, jak potocznie nazywano Eisenhowera, zgodę na przeprowadzenie śmiałej operacji powietrznodesantowej o kryptonimie „Market-Garden”. Jej celem było uchwycenie przepraw na rzece Waal oraz dolnym Renie, a następnie wyjście szerokim łukiem poprzez niziny Holandii na tyły ufortyfikowanej linii Zygfryda, rozciągającej się wzdłuż granicy francusko-niemieckiej. Montgomery był tak bardzo zdeterminowany, że zlekceważył doniesienia wywiadu o obecności w rejonie planowanego lądowania brytyjskich spadochroniarzy pododdziałów II Korpusu Pancernego SS, którego dywizje leczyły rany po klęsce w Normandii.

Trwająca od 17 do 28 września operacja „Monty’ego” okazała się kompletnym fiaskiem. Nacierające ku mostom na Renie dywizje brytyjskie okazały się nieodpowiednio przygotowane do takiej operacji. Pancerniakom udało się przebić tylko do dwóch przepraw w Eindhoven i Nijmegen zdobytych przez amerykańskich spadochroniarzy ze 101. i 82. Dywizji Powietrznodesantowej. Jednak główny i najdalszy cel – most w Arnhem – okazał się poza zasięgiem Brytyjczyków. Za błędy Montgomery’ego najwyższą cenę przyszło zapłacić angielskiej 1. Dywizji Spadochronowej, która straciła 75 proc. stanu. Jej losu nie mogła odmienić polska 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa gen. Sosabowskiego zrzucona w rejon walk w drugiej fazie operacji.

Wrześniowa porażka Montgomery’ego doprowadziła do przywrócenia tymczasowo zawieszonej strategii szerokiego frontu i wkrótce alianckie dywizje wznowiły działania na pozostałych odcinkach. Jednak niemiecki opór wyraźnie stężał, a pościg sprzymierzonych zamienił się w mozolny marsz, który w połowie listopada zatrzymał się na umocnieniach linii Zygfryda. Zmęczone trwającymi od czerwca walkami dywizje alianckie potrzebowały wytchnienia i wkrótce działania ofensywne zastygły prawie na całym froncie.

Informacje wywiadu oraz rozpoznanie frontowe wskazywały, że nieprzyjaciel nie jest zdolny do przeprowadzenia działań zaczepnych, a jego głównym zmartwieniem jest zachowanie możliwości obronnych. W tej sytuacji w sztabie Eisenhowera rozpoczęto planowanie ofensywy na drugą połowę grudnia. Jej celem było pobicie głównych wojsk wroga na lewym brzegu

Renu i zajęcie dwóch najważniejszych niemieckich ośrodków przemysłowych – Zagłębia Ruhry i Saary.

[srodtytul]Hitler szykuje ripostę[/srodtytul]

Gdy alianci przekonani o załamaniu morale Wehrmachtu szykowali się do zadania Rzeszy ostatecznego ciosu, w kwaterze głównej Hitlera od dwóch miesięcy trwały gorączkowe przygotowania do ofensywy, która w zamyśle dyktatora miała odwrócić losy wojny.

Wódz Niemiec nosił się z zamiarem wyprowadzenia zwrotu zaczepnego na zachodzie jeszcze podczas bitwy o Normandię. Termin ofensywy uzależniano od pogody, która wyłączyłaby z akcji dominujące nad polem walki lotnictwo alianckie.

W drugiej połowie września powstały pierwsze zręby planu natarcia. Przygotowania były objęte najściślejszą tajemnicą. Początkowo w pracach brało udział tylko kilku najbardziej zaufanych oficerów. Dopiero 24 października, dziesięć dni przed planowanym rozpoczęciem ofensywy, zarys ataku przedstawiono dowództwu frontu zachodniego. Głównodowodzący wojsk niemieckich na froncie zachodnim (OB „West”) feldmarszałek von Rundstedt oraz dowódca Grupy Armii „B”, której oddziały miały wykonać operację, feldmarszałek Model byli zaszokowani rozmiarami ofensywy.

Oddziały 6. i 5. Armii Pancernej, osłaniane od południa przez dywizje 7. Armii Polowej, miały przełamać aliancką obronę w Ardenach, po czym już drugiego dnia natarcia sforsować Mozę na odcinku Namur – Liége, aby po kolejnych czterech dniach dotrzeć do ujścia Skaldy i Antwerpii. Gdyby manewr się powiódł, stojąca Niemcom na drodze amerykańska 1. Armia gen. Hodgesa zostałaby rozbita, a co ważniejsze, znajdujące się w Belgii i Holandii siły brytyjsko-kanadyjskiej 21. Grupy Armii zostałyby odcięte od armii amerykańskich we Francji. Osamotnione dywizje „Monty’ego” miały być pobite w kolejnej bitwie.

Według Hitlera taki rozwój wypadków zmusiłby aliantów do podjęcia rozmów pokojowych i rezygnacji z bezwarunkowej kapitulacji Niemiec. W najgorszym wypadku cios zadany sprzymierzonym w Ardenach miał zamrozić ich działania na zachodzie na kilka miesięcy, co dałoby czas na skoncentrowanie większości niemieckich środków bojowych na wschodzie i zatrzymanie marszu Armii Czerwonej na Berlin.

W teorii założenia dyktatora były słuszne, problem w tym, że wyczerpana Rzesza nie miała dość sił, aby zrealizować ów misterny plan. Do operacji w Ardenach skoncentrowano ok. 30 dywizji, w tym 12 pancernych i grenadierów pancernych. Mogły one wykonać swoje zadania co najwyżej we wstępnej fazie natarcia. Do zajęcia Antwerpii i odcięcia wojsk „Monty’ego” – nie wspominając już o ich pobiciu – potrzebne były siły co najmniej dwukrotnie większe, no i dłuższy czas złej pogody, uniemożliwiającej loty alianckim samolotom. Kolejnym problemem był brak wystarczających zapasów materiałów pędnych – liczono, że uda się zdobyć alianckie składy paliw.

Niemieccy marszałkowie nie mieli złudzeń co do powodzenia planów Hitlera. Popierali ideę zwrotu zaczepnego na zachodzie, proponowali jednak ograniczenie obszaru działania. Rundstedt i Model, realnie oceniający możliwości Wehrmachtu, wyszli z koncepcją ofensywy na mniejszą skalę, zgodnie z którą armie Modela miały uderzyć na styku pomiędzy siłami brytyjskimi i amerykańskimi, a następnie okrążyć i pobić dywizje 1. Armii Hodgesa, nie przekraczając Mozy.

Hitler zdecydowanie odrzucił propozycje marszałków i żądając bezwzględnego posłuszeństwa, wyznaczył termin ofensywy na 14 grudnia. Zrezygnowany Rundstedt bezceremonialnie wyraził niezadowolenie, wysyłając na kolejne narady sztabowe swego szefa sztabu. Stary Prusak zaszył się w kwaterze, zostawiając kierowanie „tą poronioną operacją”, jak to określił po wojnie, Modelowi.

[srodtytul]Rejon „wypoczynkowy” US Army[/srodtytul]

Wybór miejsca niemieckiego ataku nie był przypadkowy. W sztabie Eisenhowera górzysty masyw Ardenów, gęsto porośnięty lasami, uznawano za teren nienadający się do prowadzenia działań ofensywnych na dużą skalę. Przekonanie to umacniała w alianckich dowódcach zimowa pora roku, która w zależności od pogody zamieniała wąskie i kręte drogi w błotniste grzęzawiska bądź zlodowaciałe ślizgawki. Dlatego ten odcinek frontu traktowano jako rejon „wypoczynkowy”. W okolicznych miasteczkach instalowano kina, teatry, lokale taneczne, a nawet bary z piwem mające umilić czas odpoczywającym żołnierzom US Army.

W 85-kilometrowym pasie planowanego przez Hitlera natarcia znajdowały tylko cztery amerykańskie dywizje piechoty z V i VIII Korpusu 1. Armii. Dwie z nich (99. i 106.) przybyły niedawno na front i nie miały większego doświadczenia w walce. Dwie kolejne (2. i 28.) miały za sobą długi szlak bojowy.

Żołnierze 28. DP zostali skierowani w rejon Ardenów na regenerację sił po krwawych walkach o las Hürtgen, gdzie ich formacja poniosła 50 proc. strat! Na tyłach znajdowała się rozrzucona w trzech grupach bojowych nieostrzelana 9. DP.

Mając do obsadzenia zbyt szeroki front, dowódcy korpusów Hodgesa rozciągnęli swoje dywizje do granic możliwości, przyjmując z konieczności płytką obronę w tylko jednym rzucie taktycznym. W połowie grudnia nikt z wyższych oficerów sprzymierzonych nie przeczuwał zbliżającej się ofensywy wroga, a amerykańscy żołnierze z utęsknieniem wyczekiwali bożonarodzeniowych prezentów i paczek od bliskich za oceanem.

[srodtytul]Przerwany sen Amerykanów[/srodtytul]

Rankiem 16 grudnia spokojny sen amerykańskich żołnierzy w Ardenach przerwała potężna kanonada setek niemieckich dział i moździerzy. Ostrzał nie trwał długo, ale jego skutki okazały się bolesne – zerwane linie łączności, zniszczone bądź mocno poturbowane punkty dowodzenia utrudniły zdezorientowanym Amerykanom komunikację pomiędzy poszczególnymi dywizjami i pułkami. Na pierwszej linii zapanował chaos, który spotęgowało rychłe pojawienie się niemieckich kolumn pancernych.

Zaskoczeni widokiem wroga Amerykanie szybko wzięli się w garść i zaczęli stawiać zdecydowany opór. Sprawił on wiele problemów idącym w północnym pasie natarcia dywizjom 6. Armii Pancernej gen. SS Seppa Dietricha. Już w pierwszym dniu ofensywy mające dokonać przełamania w rejonie wzgórz Elsenborn trzy niemieckie dywizje piechoty trafiły na twardą obronę oddziałów 2. i 99. DP. Stojąca z tyłu 12. DP. SS nie mogła wyprowadzić swych czołgów w przestrzeń operacyjną i traciła cenny czas. Pod koniec dnia esesmani wsparli natarcie piechurów, ale ich wściekłe ataki zostały odparte celnym ogniem amerykańskich dział przeciwpancernych. Lepiej wiodło się Niemcom na południowym skrzydle 6. Armii, gdzie grenadierzy pancerni z 1. DP. SS przy wsparciu strzelców 3. DS. znaleźli lukę w amerykańskiej obronie, i rozjeżdżając posterunki 14. Dywizjonu Rozpoznawczego ruszyli z impetem ku Mozie.

Pomimo sukcesu sytuacja dywizji Dietricha na koniec pierwszego dnia ofensywy nie była zbyt pomyślna. Jego oddziały wybiły zaledwie 15-kilometrowy korytarz, przez który ciężko było wprowadzić do walki duże masy wojsk. W kolejnych dniach największe zamieszanie na amerykańskich tyłach będzie siać poruszająca się na szpicy wydzielona grupa bojowa ppłk. SS Jochena Peipera (ok. 100 czołgów i pojazdów pancernych).

5. Armia Pancerna gen. Manteuffla również działa ze zmiennym szczęściem. Na prawym skrzydle dywizje 66. Korpusu Armijnego okrążają dwa pułki amerykańskiej 106. DP. Po dwóch dniach walk i próbie wyrwania się z kotła jankesi złożą broń. 7 tys. Amerykanów trafi do niewoli, co dla opinii publicznej w Waszyngtonie będzie prawdziwym szokiem. Ich ofiara nie pójdzie jednak na marne, bowiem Niemcy nie zdążą na czas uchwycić skrzyżowania w St. Vith.

W tym czasie w centrum dywizje 58. Korpusu Pancernego gen. Krügera przełamują słabą obronę przeciwnika na styku 106. i 28. DP, po czym mkną w kierunku miasteczka Houffalize, skąd w następnych dniach skierują się poprzez Laroche na Marche i Hotton.

Na lewym skrzydle 5. Armii Pancernej atakuje 47. Korpus Pancerny gen. Lüttwitza, mający w swoim składzie dwie doborowe dywizje Wehrmachtu (2. DP. i DP. „Lehr”). Dzięki heroicznej obronie amerykańskiego 110. pułku z 28 DP wspartego pułkową grupą bojową 9. DP. oddziały Lüttwitza tracą dwa dni w walkach o odblokowanie dróg wiodących do Bastogne.

Na południowym odcinku 7. Armia gen. Branderberga powoli przemieszcza swoje dywizje piechoty na zachód, osłaniając lewą flankę Manteuffla.