Zofia Kirkor-Kiedroniowa
(działaczka społeczna):
Konferencja Ambasadorów ogłosiła wczoraj tekst decyzji wyznaczającej granice Czechosłowacji i Polski w Księstwie Cieszyńskim, na Spiszu i Orawie. [...] Kłuszyńska przyjechała do Wisły i wstąpiła do mnie; „Już jest decyzja – oznajmiła – Karwina, Trzyniec, Frysztat dla Czechów". Po chwili dodała: „To jest zbyt potworne, to nie może się ostać". Tak, to było potworne. Jednak następne wieści przekreśliły wszystkie złudzenia.
W zupełnej prostracji przeleżałam parę dni, powtarzając bezgłośnie: Karwina, Trzyniec, Frysztat... – tak jak się powtarza imiona najdroższych, których śmierć zabrała. A potem przyszło postanowienie, by pozostać z nimi, z tymi najlepszymi, oddanymi w niewolę.
Wisła, 29 lipca 1920
[Zofia Kirkor-Kierdoniowa, „Wspomnienia", t. 2, Kraków 1988]
Ignacy Jan Paderewski
(wysłannik rządu polskiego) w deklaracji skierowanej do przewodniczącego
Rady Najwyższej Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych Alexandre'a Milleranda:
Rząd polski podpisał formalne zobowiązanie, które musi być wykonane. Z nieprzezwyciężonym bólem położę mój podpis pod dokumentem, który nam odbiera tak godną, tak cenną i tak nam drogą część naszego narodu. Atoli zanim to uczynię, chcę Panu oświadczyć, Panie Prezydencie, że jakkolwiek Rząd polski szczerze pragnie wykonać całkowicie i lojalnie powzięte przezeń zobowiązania, to nigdy mu się nie uda przekonać narodu polskiego, że sprawiedliwości stało się zadość. Świadomość narodowa silniejsza jest i trwalsza niż rządy.
Paryż, 30 lipca 1920
[„Kwestja cieszyńska. Zbiór dokumentów z okresu walk o Śląsk Cieszyński 1918–1920", Katowice 1923]
Julian Marchlewski
(przewodniczący Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski) w liście do Lenina:
Waleczna Armia Czerwona [...] wkroczyła na terytorium Polski jako czynny współbojownik w walce proletariatu polskiego z pańskim i burżuazyjnym ciemiężcą.
Wyrażając na Wasze ręce całej robotniczo-chłopskiej Rosji głęboką wdzięczność za tę skuteczną pomoc, uważam za swój obowiązek poinformować Was, że do kierowania pracami na terytorium wyzwolonym od panów utworzono Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski.
30 lipca 1920
[Archiwum Akt Nowych,
Tymczasowy Komitet Rewolucyjny,
sygn. 2/1297/0/1/168/I/9]
Wincenty Witos
(premier rządu RP) w odezwie
do chłopów:
Bracia Włościanie na wszystkich ziemiach polskich! [...] Od Was, Bracia włościanie, zależy, czy Polska będzie wolnym państwem ludowym, w którym lud będzie rządził i żył szczęśliwie, czy też stanie się niewolnikiem Moskwy; czy będzie się rozwijać w wolności i dobrobycie, czy też będzie zmuszona pod batem władców Rosji pracować dla najeźdźców i żywić ich swoją krwią i znojem. Za to, czy państwo nasze obronimy od zagłady, siebie od jarzma niewoli, rodziny nasze od nędzy, a całe pokolenia nasze od hańby, za to my, Bracia włościanie, odpowiedzialność poniesiemy i ponieść musimy. Od nas, Bracia włościanie, Polska Ludowa może wymagać ratunku, w pierwszym rzędzie od nas, bo my jesteśmy najliczniejsi, bo nam ona najwięcej dać może w przyszłości. Państwo to Naród, Państwo to Wy! [...]
Siostry Włościanki! I na Was spada dzisiaj wielki i zaszczytny obowiązek obywatelski. Oddajcie mężów, synów i braci na służbę ciężką, ale pełną chwały. Pędźcie precz ze wsi i zagród swoich tych, co z wojska uciekli, bo oni honor narodu i ludu splamili, pogardę okażcie tym, co w chwili, gdy Ojczyzna w niebezpieczeństwie, gdy Wam grozi zhańbienie i zniszczenie, siedzą w domu i od służby wojskowej się uchylają. W ten sposób uratujecie Ojczyznę, uratujecie przyszłość swoją i swoich dzieci. Wierzę, że ten obowiązek spełnicie.
Każdy wójt, każdy sołtys ma pilnować, aby z jego wsi wszyscy wezwani do wojska znaleźli się w szeregach, aby w żadnej wsi nie było ani jednego dezertera.
Warszawa, 30 lipca 1920
[Wincenty Witos,
„Moje wspomnienia", Paryż 1964]
„Wiktoria 1920"
– 31-odcinkowy cotygodniowy cykl ukazujący się
w „Rzeczy o Historii",
od 17 kwietnia do 13 listopada 2020, a także w innych partnerskich mediach.
Cykl przygotowany
przez Ośrodek KARTA
na zlecenie Biura Programu Niepodległa w ramach
obchodów 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości i odbudowy polskiej państwowości.
Biuro Programu Niepodległa jest państwową instytucją kultury powołaną do obsługi Programu Wieloletniego Niepodległa na lata 2017–2022.
Dowiedz się więcej:
www.niepodlegla.gov.pl
Realizacja zespołu KARTY: Zbigniew Gluza – koncepcja; Michał Ceglarek
– wprowadzenia; Agnieszka Dębska – koordynacja;
Dominika Budkus, Michał Ceglarek, Agnieszka Dębska,
Jeremi Galdamez,
Agnieszka Knyt – zespół;
Ewa Kwiecińska – ikonografia; Izabela Kotapska – organizacja,
i.kotapska@karta.org.pl
Wojna o wolność 1920
Tom 1: „Wyprawa kijowska"
Tom 2: „Bitwa warszawska"
– premiera 15 sierpnia
Pełna historia wojny z bolszewikami opowiedziana przez jej uczestników i świadków, bogato ilustrowana zdjęciami i grafikami z epoki.
Dostępna w księgarniach
i na ksiegarnia.karta.org.pl