Uczestnicy wyścigu poszli na dno

Chyba niewiele się pomylę, jeśli stwierdzę, że większości ludzi określenie „wyścig zbrojeń" kojarzy się z rywalizacją między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Sowieckim, która to rywalizacja stała się spektakularna zaraz po zakończeniu II wojny światowej, a „sygnałem startowym" było zdetonowanie bomb atomowych nad Japonią. To prawda, ale to nie pierwszy wyścig zbrojeń na wielką skalę pomiędzy mocarstwami. Przed I wojną Niemcy – ówczesne mocarstwo – rozpętały wyścig zbrojeń, którego widownią stały się morza i oceany. Grossadmiral Alfred von Tirpitz (1849–1930), twórca cesarskiej marynarki wojennej, tak skomentował współzawodnictwo z drugim ówczesnym mocarstwem – Wielką Brytanią: „We wszystkim, oprócz ilości, przewyższaliśmy Anglików" (za: Paweł P. Wieczorkiewicz, op. cit.). Ocenę tę wypowiedział, mając na uwadze I wojnę.

I oto teraz, po upływie ponad stulecia od tamtych wydarzeń, historycy wojskowości i historycy techniki – dzięki odnajdywanym wrakom z tamtego okresu – po raz pierwszy mają okazję sprawdzić, czy von Tirpitz miał rację. A jeśli ją miał, to na czym polegała owa techniczna wyższość Niemców? Co prawda brzmi to jak pytanie o wyższość świąt Wielkiejnocy nad świętami Bożego Narodzenia, które postawił Jan Tadeusz Stanisławski, samozwańczy profesor mniemanologii stosowanej. Ale żarty na bok, sprawa jest poważna, tym bardziej że w tle są szacunki amerykańskiej NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration), z których wynika, że na dnie mórz i oceanów spoczywa mniej więcej 3 miliony wraków, oczywiście ze wszystkich epok.

W 2001 r. Konferencja Generalna UNESCO przyjęła konwencję o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego. Uznaje ona konieczność zapewnienia równego poziomu ochrony zabytkom na lądzie i pod wodą. Niestety, do końca 2019 r. ratyfikowały ją zaledwie 63 państwa. Dno morskie jest zasobnym magazynem cennych zabytków, których niemało wydobywa się nielegalnie, a potem trafiają one na rynek antykwaryczny. Jak temu zapobiec? Na to pytanie wciąż nie ma zadowalającej odpowiedzi, ale pomysły są. Na przykład naukowcy z brytyjskiego Uniwersytetu w Nottingham oraz z uniwersytetów w Kairze i Aleksandrii współpracują w ramach programu „Presence in the Past" – będą tworzyć trójwymiarowe modele obiektów pogrążonych w morzu koło Egiptu. Na pierwszy ogień poszedł wrak brytyjskiego SS „Thistlegorm", zatopionego przez Niemców 6 października 1941 r. na Morzu Czerwonym. Oby więcej takich inicjatyw.