Sta wojenny. Najdłuższy grudniowy strajk

Jarosław Neja

Paradoks najdłuższego protestu grudnia 1981 r. – strajku okupacyjnego górników kopalni Piast w Tychach-Nowym Bieruniu – polegał na tym, że odbył się w skrajnie niesprzyjających warunkach. Prowadzony był bowiem pod ziemią.

Może się wydawać, że zimą było to rozwiązanie optymalne, gdyż na powierzchni strajkujący byliby w dużej mierze uzależnieni od warunków pogodowych, ale nie było to do końca prawdą. Kopalniane podziemia to środowisko ekstremalne i przebywanie w nim zawsze łączy się z licznymi zagrożeniami ludzkiego życia. Tylko odpowiednie nawyki, doświadczenie zawodowe oraz obowiązujące w kopalni normy i dyscyplina pracy pozwalały strajkującym na sprawne utrzymanie protestu aż przez dwa tygodnie.

Każdego dnia górnicy wykonywali żmudne prace zabezpieczające. Dzięki temu nie tylko utrzymano bezpieczeństwo pozostających na dole ludzi, ale też nie pozwolono na to, aby kopalnia poniosła poważne straty materialne czy wręcz uległa zniszczeniu.

Protest rozpoczął się 14 grudnia 650 metrów pod ziemią i był tam prowadzony do wieczora 28 grudnia. Zainicjowali go pracownicy Przedsiębiorstwa Robót Górniczych z Mysłowic wykonujący zlecone prace w podziemiach kopalni i górnicy pierwszej zmiany. Na znak protestu przeciwko internowaniu zastępcy przewodniczącego Komisji Zakładowej Solidarności Eugeniusza Szelągowskiego oraz przewodniczącego analogicznej struktury przy Przedsiębiorstwie Robót Górniczych z Mysłowic Stanisława Dziwaka zdecydowali, że pozostaną na dole.

W tym czasie dyrekcja, wiedząc o tym, dopuściła do zjazdu kolejnej zmiany. Zamieszanie trwało kilka godzin. Wieczorem, na wyraźne polecenie dyrektora, aby uspokoić nastroje i skłonić strajkujących do wyjazdu, przybyli do nich przewodniczący komisji zakładowej Solidarności Wiesław Zawadzki oraz trzej członkowie jej prezydium Andrzej Machalica, Andrzej Oczko i Adam Urbańczyk. Towarzyszył im nadsztygar Zbigniew Bogacz – członek Krajowej Komisji Koordynacyjnej Sekcji Górnictwa Solidarności.

Podczas gdy wśród gwizdów i wyzwisk pod swoim adresem próbowali przedstawić stanowisko dyrekcji, na dół zjechała część trzeciej zmiany. Zwiększyło to liczbę strajkujących. Ponadto, z wyższego poziomu na teren objęty protestem przedostało się kolejnych kilkaset osób. W podziemiach Piasta strajkowało już ponad 2 tys. osób.

Udział w proteście był jednak dobrowolny i ten, kto chciał, mógł wyjechać na powierzchnię. Dlatego każdego dnia liczba strajkujących się zmniejszała. Piątka działaczy pozostała na dole z załogą.

Cichymi bohaterami protestu były rodziny dostarczające do kopalni żywność, leki i ciepłą odzież.

Władze w celu wygaszenia protestu zastosowały cały wachlarz środków. Prócz powtarzanych wciąż nacisków i różnego rodzaju namów, „inspirowały" pozostające przed kopalnianą bramą matki i żony górników do tego, by w rozmowach przez wewnętrzną linię telefoniczną wpłynęły na nich i przekonały do wyjazdu. Brano też pod uwagę m.in. zastosowanie blokady kopalni przez siły milicyjno-wojskowe. Zrezygnowano jednak z tej koncepcji.

Próbowano natomiast wykorzystać autorytet Kościoła. Jego przedstawicieli informowano, że strajk trwa tylko dlatego, że grupka „solidarnościowych ekstremistów" terrorem zmusza resztę górników do pozostawania na dole. Na prośbę władz w Wigilię Bożego Narodzenia do strajkujących zjechał bp Janusz Zimniak. Na miejscu przekonał się, że oficjalne informacje na temat protestu mają niewiele wspólnego z prawdą. Stąd też nie próbował namawiać górników do jego przerwania. Decyzję tę mieli rozważyć sami w swoim sumieniu.