Jak nauczyliśmy maszyny liczyć i myśleć za nas? Część 16: Skrajności wśród języków programowania

Dwa ostatnie felietony z prezentowanej tu serii opisującej etapy rozwoju informatyki poświęciłem na omówienie trzech pierwszych ważnych języków programowania (FORTRAN, ALGOL i COBOL). Dziś opowiem o powstaniu i ewolucji następnych języków.

Opisane we wcześniejszych odcinkach języki programowania (a także przynajmniej tuzin innych języków programowania wymyślonych w latach 60. XX wieku, których historii nie warto jednak studiować, bo przemknęły na firmamencie informatyki jak spadające gwiazdy) pozwalały profesjonalistom na tworzenie coraz doskonalszych systemów informatycznych dla różnych zastosowań. Języki te miały jednak wspólną wadę: ten, kto chciał się nauczyć programowania, a nie wykazywał w tym kierunku szczególnych uzdolnień, miał duże trudności z ich opanowaniem.

Mam w tym zakresie własne doświadczenia, bo przez ponad dziesięć lat nauczałem studentów AGH programowania w FORTRAN-ie, a studentów Wyższej Szkoły Pedagogicznej (obecnie Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie) programowania w Pascalu, który był zalecanym dla szkół „potomkiem" ALGOL-u. Obserwowałem, jak jedni w lot chwytali główne idee tworzenia algorytmów i bez trudu tworzyli ich zapisy w wybranym języku programowania, a inni koszmarnie się z tym męczyli, nie uzyskując – mimo wielu wysiłków – zadowalających rezultatów. Dużo mówi się – szczególnie w okresie egzaminów maturalnych – że są ludzie, którzy nie mają talentu do matematyki. I jest to prawda. Ja jednak przekonałem się (obserwując setki studentów!), że bywają ludzie organicznie niezdolni do programowania komputerów.

Czytaj więcej

Historia

Jak nauczyliśmy maszyny liczyć i myśleć za nas? Część 15: pierwsze ważne języki programowania

Moim zdaniem największą rolę w rozwoju informatyki odegrała wersja FORTRAN IV, która była na początku lat 60. ubiegłego wieku najbardziej sprawnym narzędziem programowania, używanym na całym świecie i właściwie w obszarze praktyki niemającym konkurencji.

Warto podkreślić, że chociaż program w języku COBOL przypominał zestaw poleceń przekazywanych podwładnemu w potocznym języku angielskim, a więc udawało się go z łatwością przeczytać, to jednak pisanie programów w COBOL-u wymagało sporej wiedzy i dyscypliny, łatwe więc wcale nie było. Też coś wiem o tym, bo nauczałem programowania w COBOL-u na Akademii Ekonomicznej w Krakowie, a także na Wydziale Zarządzania AGH.

Pomocny i wygodny język dla początkujących: BASIC

Aby jednak otworzyć świat komputerów dla początkujących adeptów informatyki, a także dać wygodne narzędzie tym, którym FORTRAN czy Pascal sprawiały kłopoty, opracowano bardzo prosty i przyjazny język programowania o nazwie BASIC (Beginner's All-purpose Symbolic Instruction Code). Stworzyło go dwóch pracowników Dartmouth College, John George Kemeny i Thomas E. Kurtz. Znana jest data i godzina (!) pierwszego uruchomienia translatora tego języka: miało to miejsce dokładnie 1 maja 1964 r. o godzinie 4.00. Komputerem, na którym „ruszył" BASIC, był duży komputer firmy General Electric GE-225.

Początkowo w ogóle translatory tego nowego języka uruchamiano na komputerach klasy mainframe – ale to było trochę pomieszanie z poplątaniem, udostępniano bowiem na komputerach wartych wiele milionów dolarów narzędzie do programowania przeznaczone dla kompletnych ignorantów. Gdyby ta sytuacja dłużej się utrzymywała, język BASIC byłby tylko jedną z wielu informatycznych ciekawostek bez większego znaczenia.

Natomiast wkrótce po opracowaniu tego języka rozpoczęła się rewolucja mikrokomputerów przeznaczonych do użytku domowego. Pisałem o tym w „Rzeczy o Historii" z 23 lipca 2021 r. Już pierwszy z tej rodziny mikrokomputerów, ALTAIR 8800, używał języka BASIC jako podstawowego narzędzia, za pomocą którego użytkownik mógł osiągnąć to, co sobie zaplanował. Było to tym bardziej korzystne, że język BASIC służył nie tylko do pisania całych programów do wykonywania jakichś konkretnych, z góry zaplanowanych czynności – można go było wykorzystywać także w trybie interaktywnym, pisząc polecenia w tym języku, które komputer natychmiast wykonywał.

Translator BASIC-a trampoliną do światowej kariery

W kontekście języka BASIC warto przypomnieć dzieje Billa Gatesa, jednego z założycieli firmy Microsoft. Pisałem o nim w „Rzeczy o Historii" z 2 kwietnia 2021, ale tu w kontekście języka BASIC przywołam kilka ciekawostek.

Kariera tego niezwykłego człowieka zaczęła się od tego, że w 1975 r., mając 19 lat, rozesłał do wszystkich producentów komputerów ofertę, że może im sprzedać translator języka BASIC. Było to zuchwalstwo: Gates NIE MIAŁ tego translatora, a dopiero chciał go zbudować. Ponieważ chętnych do zakupu nie brakowało (pierwszym był twórca ALTAIR-a, Ed Roberts), Bill Gates wraz z przyjacielem Paulem Allenem pracowali dzień i noc przez sześć tygodni, po czym zaproponowali BASIC, który stał się światowym standardem, a swoim twórcom przyniósł miliony dolarów czystego zysku.

Użytkownicy pokochali BASIC. W translatory tego języka wyposażono pierwsze mikrokomputery Apple, mikrokomputery domowe Commodore, Atari, bardzo udane maszyny Sinclaira i bardzo nieudany polski mikrokomputer Junior.

Czytaj więcej

Historia

Jak nauczyliśmy maszyny liczyć i myśleć za nas? Część 14: początki programowania

Komputer jako elektroniczna maszyna potrafi jedynie przetwarzać i przesyłać sygnały, operować na reprezentowanych przez te sygnały ciągach zer i jedynek. Żeby mieć z tej jego działalności konkretny pożytek, potrzebny jest program nadający sens – i tym sygnałom, i wykonywanym na nich operacjom.

Gdy powstały komputery IBM PC, które miały zrewolucjonizować informatykę, potrzebny był dla nich system operacyjny. Historii systemów operacyjnych poświęcę odrębny felieton, bo są to programy o ogromnym znaczeniu dla historii informatyki, ale tu wspomnimy tylko, że gdy komputerowy gigant, firma IBM, stworzyła komputer osobisty IBM PC, istniało wiele bardzo dobrych systemów operacyjnych dla komputerów IBM – jednak były to systemy dla komputerów klasy mainframe, obsługujących równocześnie wielu użytkowników. Żaden z tych systemów nie pasował do maleństwa, jakim był IBM PC, przyjęto więc propozycję Billa Gatesa (wtedy jeszcze tylko właściciela mało znanej firmy Microsoft), że zbuduje on system operacyjny dla IBM PC zaspokajający typowe potrzeby użytkownika indywidualnego.

Gates wywiązał się z zadania, a system MS-DOS (Microsoft Disk Operating System) stał się od swego debiutu (w sierpniu 1981 r.) najczęściej używanym systemem operacyjnym na całym świecie. Wyparł go dopiero system Windows (także stworzony przez firmę Microsoft), którego debiut miał miejsce 20 listopada 1985 r. Pod koniec lat 80. XX wieku MS-DOS i Windows istniały równolegle i bywały używane naprzemiennie, a ponadto w systemie Windows istniał mechanizm pozwalający zejść do DOS-u i wykonywać część zadań pod kontrolą tego właśnie systemu operacyjnego.

Dlaczego opowiadam tak obszernie o MS-DOS w felietonie poświęconym językowi BASIC? Otóż Gates był tak przywiązany do translatora BASIC, że wbudował go w system MS-DOS. I to nie byle gdzie – w samo jądro systemu, do części zwanej BIOS. W ten sposób nawet bardzo profesjonalne komputery IBM PC traktowały BASIC jako język „wrodzony", podczas gdy dla wszystkich innych języków translatory trzeba było osobno kupować i instalować.

Sekwencja BASIC–MS-DOS–Windows uczyniła firmę Microsoft potentatem na rynku oprogramowania, a Billa Gatesa wprowadziła do grona najbogatszych ludzi świata.

Maleńki BASIC wygrał, a ogromny PL/1 poniósł klęskę

Niezależnie od sympatii wobec Billa Gatesa trzeba przyznać, że BASIC to był mały język programowania, który zrobił wielką karierę. Dla kontrastu opowiem o języku, który był ogromny i bardzo bogaty, który jednak „przedobrzył", nie trafił w potrzeby rynku i definitywnie przegrał.