Kalendarium

25 lutego

– W Moskwie zakończył się XX Zjazd Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, na którym jej przywódca Nikita Chruszczow wygłosił tzw. tajny referat, ujawniając zbrodniczą działalność Stalina, ograniczając się głównie do represji wobec ruchu komunistycznego. Jego treść przeniknęła do społeczeństwa, które publicznie coraz odważniej zaczęło krytykować aparat bezpieczeństwa, domagając się także ograniczenia zależności od Moskwy.

12 marca

– W Moskwie po zakończeniu zjazdu zmarł Bolesław Bierut, jego następcą został Edward Ochab. W PZPR ukształtowały się dwie nieformalne grupy komunistów określane jako puławska oraz natolińska – licząca na poparcie Moskwy. Puławianie po śmierci Stalina zaczęli jednak głosić hasła demokratyzacji życia – byli bardzo aktywni w czasie Października ‘56 – co okazało się skutecznym sposobem na uniknięcie odpowiedzialności za zaangażowanie w stalinowski terror.

11 marca

– W tygodniku „Po prostu” ukazał się artykuł Jerzego Andrzejewskiego, Walerego Namiotkiewicza i Jana Olszewskiego: „Na spotkanie ludziom z AK”. „Trzeba dokonać moralnej rehabilitacji wielkiej części naszego pokolenia – byłych żołnierzy AK”.23 kwietnia – Zostali aresztowani byli wysocy funkcjonariusze MBP, a kilkanaście dni wcześniej odwołano ze stanowisk stalinowskich zbrodniarzy, m.in. Stanisława Radkiewicza, Jakuba Bermana, prokuratora Stanisława Zarako-Zarakowskiego.

27 kwietnia

– Ogłoszono amnestię, więzienia opuściło – jak podano oficjalnie – 35 tys. osób, wśród nich ok. 6 tys. skazanych z powodów politycznych.

1 maja

– W Łodzi podczas pochodu studenci szkoły filmowej nieśli hasła: „Hańba dzierżymordom”, „Hańba kacykom”. W Krakowie w czasie juvenaliów młodzież skandowała: „My chcemy prawdy”. Na uczelniach oddawano legitymacje ZMP i domagano się utworzenia nowych organizacji. 18 maja – Na Jasnej Górze odbyła się pierwsza po wojnie pielgrzymka kombatantów Polskich Sił Zbrojnych. Pojawiały się postulaty zaprzestania zagłuszania m.in. audycji Radia Wolna Europa. Wobec postępującej odwilży niektórzy emigranci decydowali się wrócić do kraju: m.in. znany pisarz Stanisław Cat-Mackiewicz, były premier rządu Rzeczypospolitej na uchodźstwie.

28 czerwca

– W stolicy Wielkopolski zebrało się ponad 100 tysięcy poznaniaków, domagających się „wolności i chleba”. Protest o socjalnym podłożu, przerodził się w lokalne, antykomunistyczne powstanie. Peerelowska historiografia pomniejszała jego znaczenie, określając je jako „wypadki poznańskie”. Według oficjalnych danych zginęły 74 osoby, było ok. 1400 rannych. Symbolem ofiar został 13-letni Romek Strzałkowski. Aresztowano ponad 700 osób, 567 objęto śledztwem. „Stawiano mnie twarzą do ściany z rękoma podniesionymi i bito po całym ciele, szczególnie z upodobaniem po nerkach tak, że moczyłam się krwią. Na rękach mam jeszcze blizny po tych uderzeniach, które na kościach przecinały skórę. Krzyczałam: zabijcie mnie od razu, a nie znęcajcie się tak nade mną” – wspominała Stanisława Sobańska. Na trwałe została kaleką…

29 czerwca

– Premier Józef Cyrankiewicz powiedział: „Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciwko władzy ludowej, niech będzie pewien, że mu tę rękę władza odrąbie w interesie klasy robotniczej, w interesie chłopstwa pracującego i inteligencji, w interesie walki o podnoszenie stopy życiowej ludności, w interesie demokratyzacji naszego życia...”. We wrześniu rozpoczęły się procesy aresztowanych manifestantów. Jednym z najaktywniejszych ich obrońców był mecenas dr Stanisław Hejmowski, który przez następne kilkanaście lat – do swej śmierci w 1969 roku – był za to poddany licznym represjom.

26 sierpnia

– Milionowa rzesza wiernych zebrana na Jasnej Górze złożyła Jasnogórskie Śluby Narodu. Ich tekst – „pochodnię na kolejne lata zmagań z ateistycznym systemem” napisał więziony w Komańczy prymas Polski ks. kard. Stefan Wyszyński. Po uroczystościach ks. bp Zygmunt Choromański ukląkł przed przeorem o. Jerzym Tomzińskim: „Przepraszam, to jest cud. Ja nie wierzyłem”.

19 – 21 października

– Obradowało VIII Plenum KC PZPR, podczas którego powierzono władzę I sekretarza PZPR Władysławowi Gomułce. Przez Polskę przetaczała się fala burzliwych zebrań i wieców, na których wznoszono postulaty: „Sowieci do domu”, „Chcemy Lwowa i Wilna”, „Precz z bezpieką”, „Religia do szkół”. W takiej atmosferze

19 października

niektóre oddziały sowieckie stacjonujące w PRL rozpoczęły marsz w kierunku stolicy, a do Warszawy przyleciała „zaniepokojona” sytuacją w Polsce delegacja sowieckiego kierownictwa. Gomułka przekonał Sowietów, że jego powrót do władzy nie oznacza demontażu komunizmu.

24 października

tłum zgotował mu owację. Po jego zakończeniu wiele osób zaczęło wznosić okrzyki: „Wyszyński”. Gomułka blady jak trup, roztrzęsiony ucieka do Pałacu Kultury i od strony Sali Kongresowej odjeżdża do KC.

28 października

– Prymas Polski ks. kard. Wyszyński – po trzech latach uwięzienia – powrócił do Warszawy. Kościół odzyskał wkrótce część swych praw, władze zdecydowały się na ograniczenie ingerencji w obsadzanie stanowisk kościelnych (dekret z 31 XII 1956 r.). Komuniści zezwolili także na powołanie pięciu Klubów Inteligencji Katolickiej, a na Boże Narodzenie ‘56 ponownie ukazał się „Tygodnik Powszechny” wydany przez prawowitą redakcję. Środowiskom tym zezwolono na utworzenie 5-osobowego Koła „Znak” w Sejmie PRL.

4 listopada

– Wojska sowieckie dokonały agresji na Węgry, tłumiąc powstanie narodowe. W Polsce doszło do solidarnościowych manifestacji z walczącymi Węgrami, oddawano krew, przekazywano lekarstwa. Zbigniew Herbert pisał: „Stoimy na granicy / wyciągamy ręce / i wielki sznur z powietrza / wiążemy bracia dla was…”.

13 listopada

– Ze stanowiska ministra obrony narodowej został odwołany Konstanty Rokossowski. Powrócił do Związku Sowieckiego, a z nim wielu oficerów. Wkrótce w Moskwie rozpoczęto polsko-sowieckie rozmowy dotyczące m.in. warunków pobytu wojsk ZSRR na terytorium PRL (umowa 17 XII 1956 r.). W kwestiach ekonomicznych ustalono m.in. straty Polski w wyniku rabunkowego handlu węglem po 1945 roku, dyskutowano także na temat wywiezionych z tzw. Ziem Odzyskanych do Związku Sowieckiego m.in. setki fabryk, 5 tys. km torów kolejowych itp. Premier PRL Józef Cyrankiewicz, referując ich skalę, powiedział, że po tym „do dziś jeszcze nie przyszliśmy do siebie”. Popisano deklarację zakładającą umorzenie zadłużenia PRL, uzyskanie kredytów. Podpisano także umowę o zwiększeniu „repatriacji” (25 III 1957 r.). Jak podano oficjalnie, objęła ona prawie 250 tys. Polaków, którzy mogli przybyć z ZSRR i zamieszkać w granicach PRL.

18 listopada

– Mieszkańcy Bydgoszczy, protestując przeciwko ograniczaniu wolności słowa, zdemolowali miejscową stację zagłuszającą audycje Radia Wolna Europa.

2 grudnia

– Zakończył się VII Walny Zjazd Związku Literatów Polskich, na prezesa wybrano Antoniego Słonimskiego. Pisarze opowiedzieli się za „zniesieniem wszelkich form cenzury”, „reeuropeizacją literatury”, „rozszerzeniem stosunków z polskimi pisarzami na emigracji”, uchyleniem „ograniczeń w rozpowszechnianiu prasy emigracyjnej, w szczególności paryskiej „Kultury”„.