D-Day, czyli od sromotnej klęski w 1942 r. do wielkiego zwycięstwa

6 czerwca 1944 r. rozpoczęła się operacja lądowania wojsk alianckich we Francji, a tym samym – ostatni akt upadku hitlerowskich Niemiec. Do dziś ta operacja, oznaczona kryptonimem „Overlord” (mianem D-Day określany jest dzień lądowania), pozostaje największymi działaniami desantowymi w dziejach. Nie powinno zatem dziwić, że wymagała bezprecedensowego wysiłku logistycznego, zastosowania nowatorskich rozwiązań technicznych oraz skoordynowanego działania sił alianckich na niewyobrażalną wcześniej skalę.

Nim skupimy się na opowieści o tym, jak do lądowania w Normandii w ogóle doszło, bez wgłębiania się w zbędne w tym miejscu szczegóły od razu, powiedzmy sobie, że otwarty w wyniku D-Day front we Francji, wbrew ukutemu przez radziecką propagandę terminowi, formalnie drugim frontem nie był. Pomijając już inne teatry działań, musimy pamiętać, że również na kontynencie europejskim toczyły się w tym czasie (od 1943 r.) walki na froncie włoskim. Nie ulega jednak wątpliwości, że dopiero przeniesienie walk do Francji w istotnym stopniu odciążyło front wschodni, umożliwiając wojskom ZSRR przyspieszenie ofensywy, a w dalszej perspektywie wygranie wyścigu o Berlin.

Warto sobie również uświadomić, że zanim nadszedł 6 czerwca 1944 r., alianci zachodni musieli przejść długą i trudną drogę. Zdobywanie potrzebnej wiedzy, umiejętności oraz opracowanie niezbędnych nowych rozwiązań technicznych nie było łatwe.

Długa droga aliantów na normandzkie plaże

Kwestia uruchomienia frontu we Francji znalazła się na porządku dziennym rozmów z Sowietami niemal od początku ich zaangażowania w wojnę po stronie aliantów. Mimo nacisków strony radzieckiej zachodnim aliantom nie spieszyło się z otwieraniem tzw. drugiego frontu. Od połowy 1942 r. panował konsensus, że bardziej priorytetowe są inne teatry działań. Dla Amerykanów był to Pacyfik. Dla Brytyjczyków – Afryka Północna. Alianci zdali sobie sprawę, że nie są jeszcze gotowi do otwierania kolejnego frontu i przeprowadzenia koniecznej w takiej sytuacji operacji desantowej o niewyobrażalnej w dotychczasowej historii skali.

Do rozwiązania pozostawało wiele problemów logistycznych, technicznych, materiałowych, a także organizacyjnych. Kłopot polegał na tym, że początkowo nie bardzo potrafiono zdefiniować to, na czym potencjalne problemy mogłyby polegać. Aliantom brakowało jeszcze doświadczenia w prowadzeniu wielkich operacji desantowych. Wojna na Pacyfiku dopiero się rozpoczynała. Zastosowana później w zdobywaniu przez Amerykanów wysp na Pacyfiku taktyka desantowa jeszcze nie istniała. Brytyjczycy i ich sojusznicy też nie mieli na swoim koncie wielkich operacji desantowych, bo za takie trudno uznać lądowanie w Dakarze czy Narwiku w 1940 r. W roku 1941 doszło jeszcze do desantów w Afryce (w ramach operacji „Compass” – pierwszej większej i udanej ofensywy aliantów w Afryce) i na greckich wyspach, z których alianci musieli się zresztą szybko wycofać.

Kolejny rok wojny – 1942 – był jednak rokiem przełomu. Po raz pierwszy od wybuchu wojny w 1939 r. na wszystkich teatrach działań – na froncie wschodnim, Pacyfiku i w Afryce Północnej – zaczęli dominować alianci. Po okresie niepowstrzymanego naporu Niemiec (z niewielką pomocą Włoch w Afryce) i Japonii alianci w końcu się otrząsnęli i odnieśli serię istotnych z punktu widzenia przebiegu wojny zwycięstw – Rosja Radziecka pod Stalingradem, Amerykanie pod Midway, a Brytyjczycy pod Al-Alamein. W tym samym okresie pojawiło się także po stronie aliantów kilka ważnych osiągnięć naukowych i technicznych, które pomogły im przejąć inicjatywę na frontach.

Pierwszy większy desant, czyli totalna porażka

W połowie 1942 r. na fali tych sukcesów i pod naciskami Stalina postanowiono przeprowadzić „próbny” desant we Francji, który miał za zadanie przynieść odpowiedzi na nurtujące alianckich planistów pytania. Nie był to jednak główny powód, dla którego desant się odbył. Ten był bowiem natury politycznej, a nie wojskowej. Operacja ta miała uspokoić Stalina i popierającego go w tej kwestii amerykańskiego prezydenta Roosevelta oraz udowodnić im, że Zachód nie jest jeszcze gotowy do otwarcia frontu we Francji.

W sierpniu 1942 r. nad kamienistą plażą Dieppe rozegrała się jedna z najbardziej krwawych klęsk aliantów (w ramach operacji „Jubilee”). 19 sierpnia prawie 6 tys. żołnierzy – głównie Kanadyjczyków – próbowało zdobyć francuskie miasteczko portowe. Skończyło się masakrą. Niemiecki ogień dziesiątkował atakujących przez plaże żołnierzy alianckich. Alianckie czołgi ugrzęzły na kamienistych plażach i zostały rozbite przez niemiecką artylerię. W ciągu zaledwie sześciu godzin walk zginęło lub trafiło do niewoli ponad 3600 żołnierzy.

Paradoksalnie ta sromotnie przegrana bitwa stała się kluczem do sukcesu w czasie D-Day. Alianccy analitycy dobrze odrobili lekcję spod Dieppe. Na podstawie tych doświadczeń sformułowali pięć warunków udanego desantu: całkowitą przewagę w powietrzu, zniszczenie umocnień przed lądowaniem, specjalne jednostki marynarki przygotowane do operacji desantowych, przygotowanie do obrony przyczółka oraz wsparcie artyleryjskie z morza.

W wyniku nieudanej operacji stało się też jasne, że nie można liczyć na zdobycie portów w pierwszej fazie inwazji. To zaś oznaczało, że trzeba było wymyślić alternatywny sposób dostarczania zaopatrzenia. Był to jeden z kluczowych wniosków, jakie alianci wyciągnęli z nieudanego desantu.

Czytaj więcej

Historia

Najbardziej niedoceniona bitwa frontu zachodniego

Fatalne decyzje Montgomery'ego i geograficzna ignorancja Eisenhowera sprawiły, że we wrześniu 194...

Nie był to jedyny wniosek. W czasie operacji zawiodła łączność – dowódcy nie wiedzieli, co dzieje się na plażach. Okazało się też, że stosowane metody niszczenia przeszkód wymagały udoskonalenia, a podejścia do plaż – nowych sposobów rozminowania. Stwierdzono też, że lądująca na plażach piechota potrzebuje wsparcia pojazdów pancernych, a te nie są przystosowane do udziału w operacjach desantowych i walki na plażach.

Kolekcjonerzy wojennych doświadczeń

Od tego momentu rozpoczęły się dwa lata intensywnych przygotowań, produkcji specjalistycznego sprzętu, tworzenia innowacji i szkoleń; przygotowań, efektem których 6 czerwca 1944 r. było udane lądowanie na plażach Normandii. Nim jednak do operacji tej dojdzie, alianci będą przez dwa lata zdobywać doświadczenia w operacjach desantowych na coraz większą skalę. W latach 1942–1944 alianci przeprowadzili szereg takich operacji, które poza osiąganiem celów taktycznych i strategicznych służyły jednocześnie jako praktyczne testy taktyk, sprzętu oraz logistyki – wszystkich elementów niezbędnych do późniejszego sukcesu na plażach Normandii.

Churchill Crocodile – czołg z miotaczem ognia o zasięgu do 100 m. Jeden z nowatorskich pojazdów bojowych, które żołnierze nazywali „Hobart’s Funnies” („Dziwadła Hobarta”)

Foto: Mapham J (Sgt), No 5 Army Film & Photographic Unit

Serię tych przygotowań otworzyła operacja „Torch” (8 listopada 1942), czyli lądowanie 107 tys. żołnierzy brytyjskich i amerykańskich na wybrzeżach Maroka i Algierii, które miało za zadanie utworzenie dodatkowego frontu przeciw państwom Osi w Afryce Północnej oraz – tradycyjnie już – odciążenie Związku Radzieckiego poprzez odciągnięcie części sił niemieckich z frontu wschodniego. Mimo początkowego oporu sił Vichy operacja pozwoliła aliantom na szybkie zabezpieczenie strategicznych portów i lotnisk, jednocześnie testując ich zdolność do koordynacji działań floty, lotnictwa i piechoty na obszarze rozciągającym się na setki mil.

Osiem miesięcy później, 10 lipca 1943 r., rozpoczęła się operacja „Husky” – inwazja na Sycylię z udziałem ponad 150 tys. żołnierzy, 3 tys. jednostek desantowych i 4 tys. samolotów. Ta operacja umożliwiła aliantom udoskonalenie technik równoczesnych lądowań na kilku odcinkach wybrzeża oraz koordynację działań wojsk powietrznodesantowych z siłami desantu morskiego.

Silne wiatry i rozproszenie spadochroniarzy ujawniły jednak potrzebę lepszego planowania i synchronizacji działań. Zastosowana na Sycylii taktyka została mimo to wykorzystana w czasie lądowania w Normandii.

Kilka miesięcy po Sycylii alianci przeprowadzili operację „Avalanche”, czyli lądowanie w rejonie portowego miasta Salerno (9 września 1943). Operacja ta postawiła przed alianckimi planistami kolejne wyzwania: lądowanie na 35-milowym froncie bez uprzedniego masowego bombardowania, co miało na celu zaskoczenie obrońców. Starcie z doświadczonymi niemieckimi dywizjami wymusiło na aliantach szybkie wzmocnienie wsparcia artyleryjskiego i lepsze zabezpieczenie przyczółka po wysokich stratach poniesionych w pierwszych dniach walk.

Ostatnim etapem przygotowań była operacja „Shingle” (22 stycznia 1944), polegająca na desancie pod Anzio i Nettuno we Włoszech – około 80 km za niemiecką linią Gustawa. Choć przyczółek początkowo udało się utrzymać, niemożność szybkiego przełamania pozycji niemieckich doprowadziła do długotrwałego impasu. Operacja osiągnęła jednak swój strategiczny cel, odciągając niemieckie rezerwy od głównego frontu włoskiego tuż przed planowanym D-Day.

Pacyficzne lekcje z przełamywania umocnień

Równolegle na teatrze pacyficznym amerykańscy marines również zbierali bezcenne doświadczenia w operacjach desantowych, które okazały się kluczowe dla sukcesu w Normandii. Guadalcanal (sierpień 1942) nauczył aliantów znaczenia długoterminowego zaopatrzenia przyczółków desantowych i obrony przed kontruderzeniami, podczas gdy krwawa bitwa o Tarawa (listopad 1943) ujawniła konieczność intensywnego bombardowania pozycji obronnych przed lądowaniem. Operacje na atolu Kwajalein (luty 1944) pokazały wartość precyzyjnego rozpoznania celów i zastosowania nowych technik niszczenia umocnień.

Czytaj więcej

Historia świata

Lądowanie w Normandii. Inwazja, która musiała się udać

Lądowanie wojsk alianckich na plażach Normandii 6 czerwca 1944 r. było pokazem sprawności giganty...

Te pacyficzne doświadczenia wniosły do planowania D-Day specjalistyczną wiedzę o przełamywaniu silnych pozycji obronnych i zarządzaniu złożoną logistyką. Lekcje z Tarawy dotyczące roli artylerii morskiej, doświadczenia z Peleliu w zakresie walki w trudnym terenie oraz wypracowane na Marianach procedury koordynacji między różnymi rodzajami wojsk zostały bezpośrednio zastosowane przy planowaniu lądowania w Normandii. Połączenie europejskich testów strategii wielofrontowej z pacyficznymi doświadczeniami w taktyce desantowej stworzyło kompleksowy system wiedzy, który zadecydował o powodzeniu operacji „Overlord”.

Największy desant w historii

Kiedy 6 czerwca 1944 r. rozpoczęła się operacja lądowania na plażach Normandii, wszystko było inaczej niż w czasie tragicznego desantu w 1942 r.: intensywne bombardowania, sztuczne porty, specjalne czołgi do pokonywania przeszkód inżynieryjnych, płetwonurkowie rozbrajający miny, tysiące samolotów w powietrzu i największa w historii flota inwazyjna, która pierwszego dnia desantu wysadziła na brzeg 150 tys. alianckich żołnierzy. Wszystko to zaś okraszone wielką akcją dezinformacyjną, która sprawiła, że tym razem Niemcy na desant sił sprzymierzonych przygotowani nie byli.

Czytaj więcej

Historia

Lądowanie w Normandii zaskoczyło Hitlera

Rozmowa z Juliuszem S. Tymem, historykiem wojskowości, profesorem Akademii Obrony Narodowej w War...

Operacja „Overlord” wymagała mobilizacji i koordynacji sił na niespotykaną dotąd skalę. Na terytorium Wielkiej Brytanii skoncentrowano 37 dywizji stanowiących trzon sił ofensywnych. Łącznie było to blisko 2,9 miliona żołnierzy sił ekspedycyjnych. Flota inwazyjna składała się z około 6939 jednostek pływających różnych typów, w tym 200 okrętów wojennych oraz 4 tys. barek i okrętów desantowych. Wsparcie powietrzne zapewniało 11 590 samolotów alianckich różnych typów.

Podobnie jak wcześniej na Sycylii, tak i w tym przypadku samo lądowanie poprzedziła operacja powietrznodesantowa przeprowadzona w nocy z 5 na 6 czerwca. Celem było zajęcie kluczowych dla powodzenia operacji punktów oporu, instalacji i mostów. Sam desant rozpoczął się w godzinach porannych 6 czerwca lądowaniem wojsk alianckich na pięciu plażach oznaczonych kryptonimami: „Utah” (amerykańska 4. DP), „Omaha” (amerykańskie 1. i 29. DP), „Gold” (brytyjskie 49. i 50. DP), „Juno” (kanadyjska 3. DP) i „Sword” (brytyjska 3. DP).

Zgodnie z planem 6 czerwca 1944 r. alianci przerzucili na wybrzeża Normandii około 156 tys. żołnierzy, w tym 132 tys. wysadzonych z morza oraz 24 tys. drogą powietrzną. Do północy pierwszego dnia na normandzkim brzegu znajdowało się około 132 tys. alianckich żołnierzy oraz kilkanaście tysięcy pojazdów i ogromne ilości sprzętu.

Logistyka, czyli gwarancja sukcesu

Głównym wyzwaniem logistycznym było zabezpieczenie ciągłego dopływu zaopatrzenia dla rosnących sił na kontynencie. Plan zakładał, że w ciągu dziesięciu dni od D-Day liczebność wojsk na przyczółku osiągnie 600 tys. żołnierzy, a na początku września 1944 r. będą to już 2 miliony. W praktyce do końca czerwca, w ciągu niespełna trzech tygodni, alianci dostarczyli przez normandzkie plaże ponad 850 tys. ludzi, 148 tys. pojazdów oraz 570 tys. ton zaopatrzenia, co było możliwe dzięki 24-godzinnym operacjom rozładunkowym prowadzonym w każdych warunkach pogodowych.

Już na etapie planowania operacji zapotrzebowanie na niezbędne dla sił inwazyjnych zaopatrzenie szacowano na kilkanaście tysięcy ton materiałów dziennie. To wymagało rozwiązania fundamentalnego problemu dostępu do portów głębokowodnych. Wykorzystanie w tym celu jednostek desantowych wydawało się co najmniej problematyczne. Kłopot stanowiły pływy. Dla jednostek desantowych przybycie podczas odpływu oznaczało wyścig z przypływem podczas rozładunku, natomiast przybycie podczas przypływu groziło osadzeniem statku na plaży aż do następnego pływu. Jednostki te były też niezbyt stabilne i dotyczyło to nawet jednostek przeznaczonych do przewozu czołgów (LST, czyli Landing Ship Tank). Było jasne, że w ten sposób nie uda się zaopatrzyć walczących na lądzie wojsk. Równocześnie alianci zdawali sobie sprawę, że szybkie zdobycie któregokolwiek z dużych portów będzie w praktyce niemożliwe.