Ludwik I Wittelsbach. Jaki wnuk, taki dziad

Ludwik I Wittelsbach urodził się 25 sierpnia 1786 r. (co ciekawe, jego słynny „szalony” wnuk przyszedł na świat w tym samym dniu – 25 sierpnia – tyle że 59 lat później, w 1845 r.). Był synem księcia Maksymiliana I oraz księżnej Augusty Wilhelminy Marii Hessen-Darmstadt. Dziedzic prastarej dynastii Wittelsbachów nie dorastał jednak w przekonaniu, że zostanie królem. W tamtym czasie bowiem Bawaria, choć istniała od stuleci, nie posiadała jeszcze ustroju monarchicznego. Królestwo utworzył z niej dopiero Napoleon w 1806 r. Wcześniej była m.in. księstwem oraz od XVII w. niezależnym i dziedzicznym elektoratem Świętego Cesarstwa Niemieckiego. Władzę zaś od pokoleń niepodzielnie dzierżyli Wittelsbachowie.

Ślub z księżniczką, ślub z tradycją

W 1810 r. Ludwik – już jako oficjalny następca tronu – ożenił się z Teresą von Sachsen-Hildburghausen, a ślub pary, który miał miejsce 12 października, stał się pretekstem do urządzenia pierwszego w historii słynnego Oktoberfestu. Sama ta idea nie była jednak w Bawarii zupełną innowacją. Oszczędni i praktyczni Bawarczycy od wieków szukali sposobów na zagospodarowanie ogromnych ilości piwa, jakie pozostawały z mijającego sezonu piwowarskiego. Kwestie te regulowały pochodzące jeszcze z XVI w. przepisy. Ogłoszone w 1516 r. przez księcia Wilhelma IV Bawarskie Prawo Czystości (do chwili obecnej w dniu wejścia w życie tego prawa, 23 kwietnia, Niemcy świętują Dzień Piwa Niemieckiego) zezwalało na warzenie piwa tylko od kwietnia do września. Na przełomie września i października zaczęto więc organizować różne festyny, podczas których spożywano piwo, które pozostało z sezonu. Przez kilka wieków te zabawy nie miały jednak oficjalnego zorganizowanego charakteru i dopiero inicjatywa Ludwika I uczyniła z nich niepowtarzalną wizytówkę Bawarii.

Czytaj więcej

Historia świata

Habsburgowie na tronie Węgier: Maria Teresa i Franciszek Józef

2 grudnia 1848 r. Franciszek Józef wdział na swą głowę koronę cesarską oraz węgierską. Wśród pierwszych aktów przez niego podpisanych znalazła się tzw. konstytucja z Ołomuńca z 4 marca 1849 r., na mocy której „zbuntowane” Węgry zlikwidowano jako w miarę samodzielny byt. Rozwiązano parlament, a kraj podzielono na pięć prowincji i podporządkowano je bezpośrednio wspólnej stolicy – Wiedniowi.

Młody następca tronu dostrzegł w tej silnej lokalnej tradycji wartościowy potencjał na uroczystość będącą świętem bawarskiej kultury. Jako wielki miłośnik starożytności pierwsze obchody Oktoberfest połączył z zawodami sportowymi urządzonymi w stylu igrzysk olimpijskich. Główną atrakcją były wyścigi konne zorganizowane na łąkach pod murami miasta (obecnie to miejsce nazywane jest „Błoniami Teresy” na pamiątkę ówczesnej panny młodej Teresy von Sachsen-Hildburghausen). Impreza wzbudziła ogromne zainteresowanie, zatem dwór królewski postanowił uczynić z niej atrakcję cykliczną. Ze względu jednak na uwikłanie Bawarii w wojny napoleońskie, w 1813 r. musiano zrezygnować z urządzenia festynu. Taka sytuacja powtórzyła się jeszcze kilka razy w historii: w 1854 r. i 1873 r. odwołano festyn ze względu na epidemię cholery, w 1866 r. – z powodu wojny siedmiotygodniowej, w 1870 r. – z racji wojny francusko-pruskiej. Ostatni przypadek miał miejsce w 2021 r. i był spowodowany pandemią koronawirusa.

Niemieckie Ateny nad Izarą

Podarowanie poddanym okazji do świętowania w postaci Oktoberfest na pewno zaskarbiło Ludwikowi przychylność bawarskiego ludu, która jeszcze wzrosła po objęciu przez niego tronu w 1825 r. Szybko stało się jasne, że polityka na liście zainteresowań monarchy ustępuje miejsca sztuce i historii. Ludwik I nie bez przyczyny zwykł mawiać, że „sztuka monachijska – to ja!”. Początkowo monachijczycy z wyrozumiałością patrzyli na oryginalne poczynania władcy, który wyznaczył sobie za cel przekształcenie Monachium w „bawarski Perykles”. Zafascynowany historią starożytną oraz architekturą klasycystyczną monarcha nie pragnął niczego bardziej, niż zobaczyć w stolicy bawarskiej wierne kopie ubóstwianego stylu. Dlatego już od początku swojego panowania rozpoczął intensywne prace mające na celu upiększenie miasta i nadanie mu bardziej antycznego charakteru. W celu urzeczywistnienia swoich ambitnych wizji sprowadził do Monachium architektów, malarzy, rzeźbiarzy, a także uczonych specjalistów w dziedzinie greckiego antyku i florenckiego renesansu. Jedną z jego pierwszych inwestycji była Neue Residenz (nowa rezydencja), kolejna – obok pałacu Nymphenburg oraz starej rezydencji – siedziba rodziny królewskiej.

Jednak Ludwik myślał także o potrzebach swoich poddanych. W 1826 r. przeniósł do Monachium uniwersytet z Landshut. Kolejną pełną rozmachu inwestycją okazała się Gliptoteka – utrzymana w typowo greckim stylu budowla stworzona na potrzeby pomieszczenia posiadanej przez Ludwika ogromnej kolekcji antycznych rzeźb. W zamyśle króla miała ona stanowić pomnik wielkości starożytnej Grecji. Obecnie tworzy ją nie tylko gmach Gliptoteki, ale też cała zabudowa Königsplatz, czyli placu Królewskiego. Pierwsze wizje urbanistyczne Königsplatz naszkicował Karl von Fischer, jednak ostatecznie projektantem został architekt Leo von Klenze, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli klasycyzmu i romantyzmu w architekturze niemieckiej.

Innym hołdem złożonym antykowi stały się Propyleje – wzorowana na przedmiotowym stylu brama miejska, której budową Ludwik uczcił niezwykle ważne dla niego wydarzenie. W 1832 r. jego 17-letni syn Otto został pierwszym królem Grecji, wyzwolonej spod panowania tureckiego. Fakt ten był ziszczeniem marzeń tak zakochanego w Grecji monarchy. O powierzeniu greckiego tronu Wittelsbachom podczas tzw. konferencji londyńskiej w sprawie Grecji (1827–1832) zadecydowały europejskie mocarstwa – Wielka Brytania, Francja i Rosja. Ludwik z trudem mógł uwierzyć we własne szczęście – oto poświęcił dekady życia na uczynienie z ojczystego miasta drugich Aten, a tymczasem dzięki panowaniu swojego potomka w Grecji zyskał realny wpływ również na kształt i przyszłość prawdziwych Aten. Jego rodzina miała obowiązek, ale i przywilej uczestniczenia w odbudowie tego kraju po trwającej kilkaset lat brutalnej tureckiej niewoli. Ludwik chętnie posyłał synowi do Aten swoich sprawdzonych i najbliższych współpracowników, w tym Leo von Klenza, który miał zająć się budową pałacu królewskiego.

Jednocześnie sam nie ustawał w rewolucjonizowaniu bawarskiego krajobrazu, również na obszarach wykraczających daleko poza rogatki Monachium. Kazał m.in. zbudować pierwszą w całych Niemczech kolej żelazną łączącą Monachium z Augsburgiem. To z jego natchnienia powstała również imponująca Walhalla – mauzoleum stanowiące symbol pamięci narodu niemieckiego zlokalizowane pod Ratyzboną. Fascynował się również średniowieczem, dlatego zreorganizował administracyjny podział Bawarii na regiony, wprowadzając w 1837 r. ich stare nazwy: Górna Bawaria, Dolna Bawaria, Frankonia, Szwabia, Górny Palatynat i Palatynat. Zmienił też swój tytuł królewski na: Ludwik I, król Bawarii, książę Frankonii, książę Szwabii i hrabia Palatynatu Reńskiego.

Ach, ta nieznośna polityka!

Chociaż przez niemal cały okres panowania króla Monachium przypominało jeden wielki plac budowy, na którym wznoszono łuki triumfalne, posągi rzymskich cesarzy, logi, fasady typu trompe-l’oeil, gotyckie kwiatony i pałace, to przyziemność obowiązków związana ze sprawowaniem władzy nieustannie sprowadzała Ludwika na ziemię. Monarcha nie posuwał się wprawdzie do tego, by jak jego wnuk w przyszłości (Ludwik II) nazywać sprawy polityczne „państwowymi bagatelkami”, lecz dystans utrzymywany przez władcę latami wobec toczących się w kraju i na świecie reform zaczynał w końcu się na nim mścić.

Rządy Ottona w Grecji, będące w oczach Ludwika ucieleśnieniem najbardziej romantycznych marzeń, bynajmniej nie okazały się bajką. Poddani niechętnie widzieli na tronie władcę wywodzącego się z obcej im dynastii. Ostatecznie w 1862 r. Otto stracił koronę w wyniku popartego przez parlament puczu wojskowego. Również Bawaria u przedsionka połowy XIX w. nie była miejscem spokojnym. Pogarszające się nastroje społeczne i echa zbliżającej się Wiosny Ludów docierały także na dwór w Monachium. Ludwik I był świadomy niezadowolenia mieszkańców, którzy wypominali mu rosnące podatki (wszak operacja przemiany Bawarii w Grecję i Italię do tanich nie należała) oraz nasilającą się po rewolucji lipcowej we Francji (1830) cenzurę. Jednak „przewinienie” Wittelsbacha, które najmocniej zraziło do niego poddanych, miało diametralnie inną naturę – obyczajową.