Prosto z pieca Mykeńczyków

Z najnowszych badań archeologicznych wynika, że powyższe twierdzenie jest prawdziwe w dość ograniczonym zakresie, ponieważ właśnie w starożytności, a tym bardziej w średniowieczu, węgiel zaczynał wygrywać z drewnem, którego na dużych obszarach już brakowało. W Europie, w epoce brązu, znikały ogromne połacie leśne i to nie tylko z powodu karczowania lasów pod pola uprawne i pastwiska.

Archeolodzy zastanawiali się przez dziesięciolecia nad fenomenem kultury mykeńskiej: jak to możliwe, że była ona w stanie wytwarzać niezliczone ceramiczne naczynia, a z brązu narzędzia, broń i rozmaite przedmioty, które odkopywane są w rejonie śródziemnomorskim. Wyroby te mają ponad 3 tys. lat!

Śródziemnomorskie mocarstwo

Kultura mykeńska, najstarsza greckojęzyczna, rozwijała się w epoce brązu głównie na terenie Grecji kontynentalnej, promieniowała również na wyspy śródziemnomorskie. Działo się to mniej więcej w latach 1700–1200 p.n.e. Nazwa tej kultury pochodzi od Myken w Argolidzie, a jej ślady odkrył w 1874 r. Heinrich Schliemann; nie Troja, lecz właśnie Mykeny są najważniejszym odkryciem archeologicznym, jakiego dokonał. W szczytowym okresie rozwoju kultury mykeńskiej powstawały rozległe, ludne kompleksy pałacowe będące ośrodkami władzy, a także centrami religijnymi, handlowymi i wytwórczymi. Na tej „administracji pałacowej” opierała się wielkość, potęga (używając współczesnych określeń) kultury mykeńskiej. Jej siła przekładała się nie tylko na zdobycze terytorialne, była ona w stanie wprowadzać nowe technologie, techniki rzemieślnicze i poprzez nie utwierdzać swoją hegemonię. Każdy podręcznik archeologii śródziemnomorskiej przedstawia słynną maskę pośmiertną, perłę kultury mykeńskiej, zwaną (błędnie) „maską Agamemnona”, wykonaną ze złotej blachy, a także inne wspaniałe przedmioty wydobyte z grobowców z tego okresu. Podręczniki mówią także o Mykenach oraz innych kompleksach pałacowych jako o ośrodkach masowej produkcji wysokiej jakości wyrobów ceramicznych i brązowniczych.

Czytaj więcej

Nauka

Zatopione miasto i port

Ruiny starożytnego Pavlopetri na wybrzeżu półwyspu Peloponez zbadają archeolodzy greccy i brytyjscy

Niemieccy badacze z Ludwig-Maximilians-Universitat w Monachium zadali proste pytanie, które nie przychodziło do głów wcześniejszym pokoleniom badaczy: jak to było możliwe z technicznego punktu widzenia? Naczynie trzeba ulepić, nadać mu wyrafinowaną formę, ozdobić; to wymaga zręcznych dłoni, dobrego oka, umiejętności plastycznych, które to cechy rzemieślnicy nabywali i doskonalili. Ale naczynie trzeba także wypalić. Jeśli naczynia wytwarzano tysiącami, potrzebna była duża ilość opału. Co było tym opałem w regionie, w którym duże kompleksy leśne już nie istniały? Podobnie rzecz się miała z produkcją brązowniczą. Odlewanie przedmiotów ze stopu metali pochłania bardzo dużo energii cieplnej, czyli paliwa. Skąd je czerpano? Niemieccy naukowcy – zespołem kierował prof. Philipp W. Stockhammer – przedstawili to zagadnienie na łamach pisma „Scientific Reports”.

Premia za dociekliwość

Produkcja na masową skalę nie byłaby możliwa bez systematycznego wykorzystywania węgla brunatnego. Jest to przypadek najdawniejszego rozpoznanego użycia tego surowca w Europie. Badacze przyznają, że sami są zaskoczeni tą konkluzją, ponieważ odkrycie zostało dokonane przypadkiem, podczas prac nad innym zagadnieniem. Zespół prof. Stockhammera pochylał się nad praktykami kulinarnymi we wschodniej części regionu śródziemnomorskiego w epoce brązu. W związku z tym badano również, czym palono w ówczesnych kuchniach przygotowujących potrawy, w II tysiącleciu przed Chrystusem.

Posiłki, nawet te sprzed tysiącleci, pozostawiają ślad. To jedno z najbardziej spektakularnych osiągnięć współczesnej archeologii. Skorzystali z niego naukowcy z Monachium. Poddali analizie 80 próbek kamienia nazębnego pobranych ze szczątków 67 osób odkopanych na ośmiu kluczowych stanowiskach kultury mykeńskiej.

„Na tej podstawie stwierdziliśmy – napisał prof. Stockhammer w komunikacie prasowym – że w badanym kamieniu nazębnym znajduje się osad zawierający nie tylko cząsteczki tłuszczów i białek, pozostałości po posiłkach, lecz także cząsteczki gazu wchłanianego ustami podczas oddychania, co nie ma związku z przyjmowanym pokarmem”.

Kamień, osad twardniejący na zębach żywej osoby, stał się ostatnio dla archeologów prawdziwą kopalnią informacji, umożliwia bowiem odtwarzanie diety, a tym samym miejsca urodzenia danej osoby, przebytych chorób, a nawet składu powietrza, jakim oddychali ludzie przed setkami i tysiącami lat. To w pełni satysfakcjonowało naukowców z Monachium. Ale za swoje rzetelne analizy otrzymali dodatkową „premię”.

W badanych próbkach kamienia nazębnego przetrwały ślady dymu z drewna, jakie płonęło w ówczesnych ogniskach, w pobliżu których przebywało 67 osób, od których pobrano próbki. Były to sosny (Pinus nigra i Pinus pinea), świerk (Abies cephalonica), drzewo oliwne i dębina. Do ognia wrzucano również wyschnięte odchody dużych zwierząt, co jest praktykowane do dziś w niektórych rejonach cierpiących na deficyt drewna. Jednak to nie wszystko: w kamieniu nazębnym osób pochodzących z dwóch miejsc – z pałacu w Tyrynsie na Peloponezie oraz z pałacu i portu Chania na Krecie – stwierdzono ślady dymu, jaki towarzyszy spalaniu węgla brunatnego. Spalano go w rzemieślniczych warsztatach ceramicznych i metalurgicznych. Instalacje tego rodzaju odkryto w obu wyżej wymienionych kompleksach pałacowych (Mykeńczycy opanowali Kretę w XV wieku p.n.e.).

Co daje technologia

Co prawda trudno stanowczo stwierdzić, kim byli i jaki wykonywali zawód ludzie, u których w kamieniu nazębnym zachowały się ślady spalania węgla brunatnego. Jednak ich szkielety noszą ślady intensywnej pracy fizycznej, nękał ich reumatyzm i chroniczna pneumonia (stan zapalny dróg oddechowych). „Wyobrażamy sobie, że byli rzemieślnikami, mężczyznami i kobietami pracującymi w bezpośredniej bliskości ognia podsycanego węglem brunatnym” – wyjaśnia prof. Stockhammer.