My wszyscy żyjemy. Piszcie

Mówi się, że jedno słowo może mieć wartość tysiąca obrazów. Potwierdza to lektura listów, jakie w lutym tego roku Muzeum Powstania Warszawskiego zakupiło na aukcji w Düsseldorfie. Teraz, starannie wyeksponowane w gablotach, zostały udostępnione zwiedzającym. Gdy zapoznamy się z tą korespondencją, tragedia stolicy stanie się naszym osobistym doświadczeniem. Każda skreślona naprędce kartka pocztowa nakazuje się zatrzymać, pobudza wyobraźnię.

20 VIII Panie Antoni!!!Syn Pana jest ranny. Jest u nas w domu. Żona moja się nim opiekuje. 9 rano. Woźniak”.

Zaadresowano: „W.P. Antoni Jurczyk ul. Oboźna przy Leszczyńskiej.

Być może syn pana Antoniego był żołnierzem i został ranny w walce. Na barykadzie albo podczas patrolu. Mogło być jednak i tak, że w czasie powstania chłopak miał 12 – 15 lat. Należał do „Zawiszaków” – najmłodszej grupy harcerzy Szarych Szeregów i z narażeniem życia roznosił pocztę.Wkrótce po rozpoczęciu walki 1 sierpnia o 17 miasto zostało podzielone na obszary wyzwolone, oddzielone od siebie terenami kontrolowanymi przez wojska niemieckie. Okupant obsadził mosty, co wielu warszawiakom uniemożliwiło powrót do domów. Wiele linii telefonicznych zostało zerwanych, pozostałe były na podsłuchu. Okupacyjna poczta przestała działać nawet na terenach zajmowanych przez Niemców. W tej sytuacji Komenda Okręgu Warszawskiego AK zdecydowała się na zmianę planów. Pocztę polową pierwotnie zamierzano uruchomić dopiero w trzeciej fazie powstania, a więc po całkowitym opanowaniu miasta. Miało to zająć kilkadziesiąt godzin lub kilka dni. Wydarzenia potoczyły się jednak inaczej. 2 sierpnia instruktorzy z „Pasieki” – Komendy Głównej Szarych Szeregów – rzucili hasło „Robimy pocztę!”. Generał „Monter” zaaprobował pomysł.

W pierwszej dekadzie sierpnia w Śródmieściu Południowym, na Powiślu i Czerniakowie utworzono sześć oddziałów Harcerskiej Poczty Polowej. Rozwieszono kilkadziesiąt skrzynek i otwarto zbiornice korespondencji. Główna Poczta Polowa przygotowała ekspedycję korespondencji do dzielnic okrążonych przez wroga. Harcerscy łącznicy docierali tam kanałami.Później powstała także Poczta Polowa AK. Miała dwa oddziały: w Śródmieściu Północnym i na Mokotowie. Także ją wspierali harcerze. Szacuje się, że od 6 sierpnia do 30 września 1944 r. poczty polowe dostarczyły 140 tys. przesyłek. Wśród nich były takie jak ta z 10 sierpnia:

Kochany synku! Jesteśmy na Kredytowej w suterenach. Jesteśmy cali i zdrowi. Czekamy na list od Ciebie. Całujemy. Matka.

Lub kartka z piątego września:

Rysiek! Jest wszystko dobrze. Nogę mam w łupkach. Wieczorem napiszę. Rak. Zachowaj tę kartkę.

„Za każdy kamień Twój, stolico, damy krew” śpiewali powstańcy i nie było w tych słowach przesady. Walki toczyły się nie tylko o ulice, ale także o domy, a nawet poszczególne piętra. Warszawiacy rozdzieleni przez front przesyłali do siebie listy takiej treści:

6-8-44 Szanowna Pani,Bardzo proszę o jakąkolwiek informację o mojej matce Marii Skórzewskiej i ciotce Natalii Platonow. O której zamknęły sklep w dniu powstania i gdzie prawdopodobnie mogą się znajdować.Proszę o odpowiedź,Zofia Paszkowska Piusa 5 m. 16.

Kochana Pani Lucjo, 12-y dzień siedzę w banku. Nie mogę się stąd ruszyć i przedostać do domu. Niespokojny jestem bardzo o Lenę i Olgierda nie wiedząc co się tam u nich dzieje i jak sobie dają radę? Czy aby głodu nie czują. My tu dostajemy 3 razy dziennie gorącą strawę, tak że głodu nie czuję, tylko chleba nam z początku brakowało. Ale teraz to czasem ktoś mąkę z miasta przyniesie i nasza gosposia piecze. Różnych zajęć mamy pod dostatkiem, tak że się nie nudzę, tylko martwię się bardzo i zatrapiam o moich i nie wiem, czy i kiedy dobry Pan Bóg pozwoli mi do nich wrócić? Co u Was słychać? Jak sobie radzicie. Proszę wpisać: Bank Jasna 8. Oby Pan Bóg Was i nas miał w swej opiece. Jerzy Rak.

14 VIII 44 Najdroższy Andrzejku!Jesteśmy żywi, zdrowi i wszyscy razem. Czekamy wiadomości od Ciebie. Koniecznie napisz co z Lewińskimi. Do szybkiego zobaczenia się z Wami!Kochająca siostra Ewa.

Kochana Żoneczko,Na wstępie piszę, że jestem zdrowy i wszystko w domu w porządku. Musimy się jak najszybciej spotkać.Kochający Aleksander.

Helciu,Dniem i nocą o Tobie myślę, o całej gromadce z Twego domu. Miewałem ustne wiadomości o Tobie i domu – ale się urwały. Boleję, że nie jestem u siebie, że Tobie pomóc nie można.Twoja Janina Tymińska. List datowano 25 VIII. Adresatką była Helena Rudzińska zamieszkała na Sułkowickiej 4.

12.9.44 r. Szanowny Panie!Dziękuję za list z pozdrowieniami wraz ze słowami otuchy. Serdeczne pozdrowienia dla małżonki. Nad. B. Krosiński. Wilcza 41.

Panie Łukowski!Chciałem dowiedzieć się czy nie ma mego brata Adka Kowalewskiego w Warszawie. Ponieważ, że nie mam żadnej wiadomości o nim, więc proszę Pana uprzejmie może koledzy lub ktoś znajomy Jego widział, to proszę mi napisać – z góry za wiadomość dziękuję.Kowalewski.

W powstaniu wzięła udział młodzież ukształtowana w dwudziestoleciu międzywojennym. Byli to idealiści – ludzie gotowi do poświęceń, przy tym skromni, stroniący od wielkich słów. Przystępowali do nierównej walki, z czego świetnie zdawali sobie sprawę ich rodzice.11 sierpnia Marta Ciepła pisała z domu przy Wilczej 32:

Kochany,Cały czas martwimy się o Ciebie od ostatniego listu. Mama Twoja zgubiła okulary, nie może pisać do Ciebie. Każe byś się pilnował, odżywiał i spał co Twoje. Cały czas płacze. Boi się o Ciebie. Jej brat Tolek zginął. Dziś się dowiedziała.Całujemy Cię.Marta.

Czasem powstańcy zdołali skreślić kilka słów do najbliższych:

W-wa, 14/VIII 44Kochani,Dostaliście moją kartkę? Czy jesteście zdrowi? Ja zupełnie. Co z fabryką i domem. Prześlijcie jak najprędzej list, adres na odwrocie. Martwię się tylko o Was. Widziałem się z wujostwem S. z Kredytowej. Całuję Was mocno wszystkich domowników. Drodzy Rodzice, napiszcie co się z Wami dzieje.Wasz Andrzej.

Na odwrocie adres nadawcy: IV Zgrupowanie 568 pluton Andrzej „Hetman” III rejon – 2 bat. art. plot. List zaadresowano: W.P. Mieszczańscy Z.Z. Belwederska 8 róg Tureckiej.

Pisali żołnierze, pisały sanitariuszki i łączniczki.Kochani Moi!Czuję się doskonale. Bardzo bym chciała otrzymywać od Was wiadomości. Jak Mama się czuje i czy Jarek w domu. Wszyscy moi koledzy w porządku. Koniecznie odpiszcie natychmiast.Irena Odpiszcie pod adres: 21 Czerniakowska-Port.

Adresatem jest Gustaw Kryński Mokotów ul. Wiktorska 8/ m. 29.

Nawet w najcięższych chwilach ludzie nie zapominali o przyjaciołach. Dowodzi tego poniższa korespondencja:24.08.1944Kochana Beatko,Tydzień temu wysłałem list. Nie mam żadnej wiadomości od Ciebie. U nas na mieszkaniu przybyło 6 osób. Wszyscy znajomi zatrzymali się na jakiś czas. Warunki ich do tego zmusiły. Pisałem też do Grażyny. Napisz kilka słów.Marek

Nadawca Marek Kochman Chmielna 8.

16 sierpnia 1944 Wielmożni Państwo,Z całego serca dziękujemy za przekazane lekarstwa dla dziecka (...). W najbliższym czasie odwdzięczymy się za dobroć i pamięć. Z wyrazami szacunku. Budzyńscy.

Adresatami podziękowań są państwo Balcerakowie zamieszkali przy Jasnej 6.

18/8 44 Szanowny Panie Dobrzański,Serdecznie dziękuję za gościnę. Wczoraj wróciłem na Żurawią. Wszyscy zdrowi. Tydzień byłem u p. Żakowskiego. Pozdrowienia i ukłony przesyłam Państwu.Zamojski z żoną.

Warszawiacy nie tylko udzielali schronienia uciekinierom. Próbowali także ustalić, co stało się ze znajomymi.

Zaniepokojony jestem losem państwa Sawickich, proszę uprzejmie o wiadomość. 20 sierpnia zawiadomił mnie pan Jan, że żyją, lecz są w samym środku walk. Z poważaniem,Józef Zaremba Śniadeckich 11 m. 7, 25 IX 1944.

List został nadany na ręce Adama Drzewińskiego zamieszkałego na Wspólnej 3. Dane te zostały później przekreślone i opatrzone dopiskiem: „adresat nieznany”.

W korespondencji pojawiają się pytania o pozostawiony w mieszkaniach dobytek, a także informacje o dokonanych przez Niemców zniszczeniach.