(...) Apologeci J. Piłsudskiego szczególnie skrzętnie unikają wszelkich rozważań na temat rzeczywistych cech jego osobowości i sposobów oraz stylu postępowania. Z dokumentów i wspomnień zawartych w tym zbiorze wyłania się sylwetka osobowa, którą charakteryzują: egocentryzm, brutalność i bezwzględność, autokratyczny sposób rozstrzygania spraw oraz awersja do wszelkich ciał demokratycznych i kolektywnych zasad działania, wreszcie lekceważenie ludzi.
Józef Piłsudski był niewątpliwie człowiekiem czynu. Od młodych lat umiał narzucić swą wolę otoczeniu, nie znosił odmiennego zdania, był zdecydowany i bezwzględny w osiąganiu wytyczonych celów. Te cechy charakteru nieznoszącego żadnego sprzeciwu w warunkach konspiracji i walki utrwalały się coraz silniej. Później, w miarę umacniania swych pozycji w państwie na najwyższych szczeblach władzy politycznej i wojskowej, kiedy stał się dyktatorem, coraz mniej, a później w ogóle, nie liczył się ze zdaniem otoczenia i traktował je według własnych kryteriów i widzimisię. Łamał siłą charaktery, do ich unicestwienia włącznie, co tak bezwzględnie zamanifestował wobec przeciwników zamachu majowego i oponentów reżimu sanacyjnego – więźniów Antokola, Brześcia i Berezy.
Trudno znaleźć, niestety, takie elementy w „legendzie” J. Piłsudskiego rozpowszechnianej w kraju i poza jego granicami. Przypomnijmy parę faktów z jego biografii.
J. Piłsudski jeszcze w XIX wieku związał się z antycarskim ruchem wyzwoleńczym. Na tle doświadczeń dotychczasowych powstań narodowych sformułował błędną tezę, że niepodległość można odzyskać przez obalenie jednego zaborcy przy pomocy drugiego. Koncepcję tę zamierzał wcielić w życie, wiążąc się z Austrią i Niemcami przeciwko carskiej Rosji.
W układzie wewnętrznym wszedł z przemyślanym planem działania do ruchu robotniczego, oceniając – słusznie zresztą – że proletariat staje się nie tylko główną siłą rewolucji, ale w warunkach polskich – również walki narodowowyzwoleńczej. Angażując się w działalności reformistycznej PPS, pchał ją wciąż na prawo aż do jej podziału i utworzenia odrębnej partii – PPS-Frakcja Rewolucyjna.
