Godło RP

Sukces opozycji w kontraktowych wyborach parlamentarnych, 4 czerwca 1989, zaskakuje władzę, lecz ta nie decyduje się na podważenie ich wyników. Ekonomiczna zapaść nie daje już komunistom szans na dotychczasową politykę dyktatu. Ponadto gdy w nowej sytuacji nie są w stanie sformować rządu, kontrakt rozszerza się na podział władzy: peerelowski prezydent (gen. Wojciech Jaruzelski) – niepeerelowski premier (Tadeusz Mazowiecki). Wobec hiperinflacji, rusza rządowy plan gospodarczy.

Przełom 1989/90 roku przynosi, obok radykalnych rozwiązań planu Leszka Balcerowicza, zmiany symboliczne: państwo wraca do nazwy Rzeczpospolita Polska, a w godle orzeł odzyskuje koronę. Pluralistyczny wymiar kraju z miesiąca na miesiąc staje się faktem. W czerwcu 1990 rozpada się „solidarnościowa" formacja opozycyjna, prowadzona przez Lecha Wałęsę – Komitet Obywatelski zamyka swą historyczną rolę.

Premier Tadeusz Mazowiecki w przemówieniu w Sejmie

Rząd, który utworzę, nie ponosi odpowiedzialności za hipotekę, którą dziedziczy. Ma ona jednak wpływ na okoliczności, w których przychodzi nam działać. Przeszłość odkreślamy grubą linią. Odpowiadać będziemy jedynie za to, co uczyniliśmy, by wydobyć Polskę z obecnego staniu załamania.

Jestem świadom, że dla moich rodaków najważniejsze jest dziś pytanie, czy może być lepiej. Odpowiemy na to wszyscy. [...] Musimy to zrobić wspólnie.

Warszawa, 24 sierpnia 1989

[Leszek Biernacki, Kronika „Solidarności". 20 lat dzień za dniem..., Sopot 2000]

Z artykułu Koronacja w „Gazecie Wyborczej"

Komisja Ustawodawcza ukoronowała orła, wprowadziła artykuł o siłach zbrojnych (inaczej ustawodawstwo wojskowe zawisłoby w próżni) i o ochronie własności indywidualnej. [...] Na 386 obecnych posłów za głosowało 374, jeden (Roman Norbert, PZPR) był przeciw, 11 się wstrzymało. Wyniki sala przyjęła oklaskami na stojąco. Klaskał też prezydent, który od rana, z góry, z ożywieniem przysłuchiwał się obradom.

A potem Obywatelski Klub Parlamentarny zaintonował Jeszcze Polska... Senat zmianę konstytucji [oprócz korony w godle, przywracającą historyczną nazwę Rzeczpospolita Polska, skreślającą rozdziały mówiące o państwie klasowym oraz wprowadzającą pluralizm partyjny i swobodę działalności gospodarczej] zaakceptował. [...] Senatorowie odśpiewali hymn i Boże, coś Polskę w wersji – „Ojczyznę wolną pobłogosław Panie". [...]

[Senator] Zbigniew Romaszewski przyniósł prawdziwy, przedwojenny wizerunek orła w koronie i przypiął go trzema agrafkami pod wielkim łysym orłem, którego zdejmie się po podpisaniu ustawy przez prezydenta.

Warszawa, 29 grudnia 1989

[„Gazeta Wyborcza" nr 1/1990]

Stefan Kisielewski (pisarz)

Cała Polska żyje pod znakiem tak zwanej reformy Balcerowicza. Na razie rezultat jest taki, że ceny spożywcze skaczą w nieprawdopodobny sposób. [...] Ludzie uwierzyli, że zdecydowali fachowcy i że innej drogi nie ma. Ludzie są cierpliwi. Ale co będzie, jeśli cierpliwość – wobec tego, że jajko kosztuje 800 zł czy chleb 2000 zł – zawiedzie, gdy tę cierpliwość stracą? Zwłaszcza że plan [...] Balcerowicza nie był przyjęty demokratycznie. Właściwie był narzucony odgórnie, przez grupę fachowców, do których miano zaufanie. Społeczeństwo na ten temat nie dyskutowało.

Warszawa, 21 stycznia 1990

[Stefan Kisielewski, Dziennik okresu transformacji, Warszawa 2016]

Waldemar Kuczyński (szef doradców premiera) w dzienniku

Zebranie Komitetu Obywatelskiego [...]. Pierwsza publiczna konfrontacja Premiera i Przewodniczącego [Wałęsy]. [...] „Parcie" Wałęsy na prezydenturę [...] jest coraz wyraźniejsze. Ale w powietrzu krąży już opinia [...], że Mazowiecki powinien być kontrkandydatem. Mnie ta myśl chodzi po głowie od kilku tygodni, ale tylko półsłówkami zdradzałem ją Szefowi. [...] Mazowiecki [...] powiedział, że to byłby dla niego moment bardzo ciężki i zły dla Polski. „Wyszlibyśmy z tego bardzo poszarpani, a kraj ze stratą" – powiedział. Ale nie odrzucił tej myśli, lecz jakby ją umocnił, mówiąc, że z ogromnym trudem wyobraża sobie współpracę z Wałęsą. A Wałęsa go w tym utwierdza, co chwila kopiąc rząd i mówiąc, że zachowa Mazowieckiego, ale pozmienia mu ministrów.

Warszawa, 31 marca 1990

[Waldemar Kuczyński, Solidarność u władzy. Dziennik 1989–1993, Gdańsk 2010]

Lech Wałęsa w wywiadzie dla „Gazety Wyborczej"

Na dziś, gdy zmieniamy system, potrzeba prezydenta z siekierą: zdecydowany, ostry, prosty, nie certoli się, nie przeszkadza demokracji, ale natychmiast blokuje luki. Gdy widzi, że korzystają ze zmiany systemu, rozkradają, wydaje dekret, ważny do czasu uchwały sejmowej. Ja bym połowę Polski zaoszczędził, gdybym miał takie uprawnienia. Bo w demokracji, zanim wszystko przedyskutują, nie nadążają za cwaniactwem. [...] Nie chcę być prezydentem. Będę musiał być prezydentem.

Warszawa, 20 czerwca 1990

[„Gazeta Wyborcza" z 20 czerwca 1990]

Ryszard Reiff (senator OKP) w liście do Lecha Wałęsy, Tadeusza Mazowieckiego i Bronisława Geremka

Mówi się, że „walka o władzę" jest czymś normalnym. Ale w Polsce jeszcze taki normalny czas nie nadszedł. Trudno jest wytłumaczyć, dlaczego są zawierane wątpliwe koalicje, a nie może powstać koalicja między realnymi siłami, która byłaby prawdziwie wielką koalicją, symbolizowaną w osobach trzech wybitnych Polaków. [...] Taki model realizowania pluralizmu w praktyce demokratycznej Polski roku 1990 jest zgodny z oczekiwaniami ogromnej większości społeczeństwa. Tak wiele się od ludzi pracy wymaga, a równocześnie nie daje się przykładu zgody na najwyższym szczeblu w dziele podnoszenia kraju z upadku i nadrzędnego traktowania dobra wspólnego wobec dobra partykularnego.

Warszawa, 25 czerwca 1990

[Archiwum Ośrodka KARTA, sygn. IV/225.1]

Jerzy Turowicz (redaktor naczelny „Tygodnika Powszechnego")

Dojrzewający od pewnego czasu kryzys w łonie Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność" doprowadził do rozłamu. Zmiany w składzie tego Komitetu, a w konsekwencji zmiana jego koncepcji i jego politycznej orientacji, doprowadzały do podziałów, które trudno byłoby przezwyciężyć. Na ostatnim niedzielnym zebraniu tego Komitetu [24 czerwca], sześćdziesięciu kilku jego członków zgłosiło rezygnację z członkostwa. [...]

Skoro wejście na drogę prowadzącą do pełnej demokracji oznacza rozwój pluralizmu politycznego, trzeba uznać za rzecz naturalną i słuszną kształtowanie się rozmaitych, konkurencyjnych względem siebie, opcji politycznych – pod warunkiem, że będzie to rywalizacja programów, a nie ambicji czy roszczeń personalnych lub grupowych oraz że nad różnicami opcji politycznych będzie dominowała troska o dobro wspólne całego społeczeństwa.