Na tropie zabójców z UPA

Do posterunku wprowadzili oni wtedy majora Stanisława Basaja, pseudonim „Ryś", legendarnego dowódcę Batalionów Chłopskich z okresu II wojny światowej, zatrzymanego wcześniej w jednym z domostw w Kryłowie. W czasie wojny organizował on akcje przeciwko osadnikom niemieckim na Zamojszczyźnie, oddziałom niemieckim, stworzył liczący kilkuset partyzantów oddział, który bronił polskich wsi przed pacyfikacjami, zwalczał też operujące w tym rejonie oddziały UPA, w tym Jahody vel Czernika.

Ukraińcy polowali właśnie na znienawidzonego przez nich „Rysia". Z relacji świadków wynika, że postawili go w rogu sali, zdjęli mu płaszcz i buty a następnie znęcali się nad nim bijąc po twarzy. Leżących na podłodze i skrępowanych funkcjonariuszy MO rozebrali. Następnie zastrzelili 16 milicjantów. Rannych dobili. Jeden z funkcjonariuszy, który przeżył, rozpoznał czterech sprawców, wśród nich właśnie Piotra M. Świadek stwierdził, iż spośród napastników był on najaktywniejszy. Członkowie UPA dokonali kolejnych zabójstw, tym razem 28 cywilnych mieszkańców Kryłowa. „Pozbawili ich życia strzałami z broni palnej. Następnie pod posterunek podjechały furmanki, powożone przez zmuszonych do tego, polskich gospodarzy. Sprawcy na furmanki załadowali zatrzymanych, skrępowanych mieszkańców Kryłowa. Na jednej z furmanek umieszczony został mjr Stanisława Basaj" – opisuje śledczy.

Jeden ze świadków zeznał, że major leżał na słomie na furmance konwojowanej przez czterech członkowie UPA. Jest to ostatnia dostępna, bezpośrednia relacja dotycząca losów „Rysia". Miał on – jak wynika z późniejszych, zasłyszanych przez świadków przekazów - być przez pewien czas przetrzymywany przez członków UPA „w warunkach urągających godności ludzkiej". Następnie został w bestialski sposób zamordowany w nieustalonym dotąd miejscu. Z niektórych relacji wynika, że upowcy zmiażdżyli jego ciało kieratem. Prawdopodobnie do zabójstwa doszło we wsi Liski Waręskie lub Uhrynów.

Prokurator zapoznał się z dokumentami archiwalnymi m.in. aktami postępowań karnych, dokumentami sporządzonymi przez MBP, WUBP, UBP i KBW oraz publikacjami naukowymi dotyczącymi działalności UPA na terenie powiatu hrubieszowskiego. Przesłuchane zostały już osoby, które mieszkały w tamtych latach w Kryłowie i okolicach. W ramach międzynarodowej pomocy prawnej prokurator wystąpił z wnioskiem do prokuratury w Niemczech i Ukrainie o sprawdzenie czy Piotr M. żyje. Prokurator stara się także ustalić losy innych mieszkańców Kryłowa, którzy współuczestniczyli w zabójstwie.

Marian Ł. ps. Jahoda vel Czernik zginął 17 września 1945 r. podczas potyczki z Wojskiem Polskim we wsi Żniatyn. Aleksander W. ps. Huczawa - żołnierz sotni Jahody, skazany został przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie 31 grudnia 1948 r., na karę śmierci (oskarżony został o udział w mordzie w Kryłowie), a następnie wraz z aktami sprawy deportowany do Związku Sowieckiego.