Światowa Organizacja Zdrowia WHO zaliczyła próchnicę do chorób społecznych i określiła mianem epidemii. W krajach uprzemysłowionych dotyka ona 60–90 proc. dzieci i większość dorosłych. Najnowszy raportu WHO alarmuje, że występowanie chorób jamy ustnej wzrasta na całym świecie w tempie przewyższającym wzrost populacji. Aktualnie na próchnicę zębów stałych i mlecznych choruje 2,5 mld ludzi. Kiedy to się zaczęło? Czy próchnica to problem tylko gatunku ludzkiego?
Microsyops latidens to mały ssak wielkości szopa pracza, który żył... 55 milionów lat temu. Profesor Keegan Selig z Uniwersytetu w Toronto (obecnie: Duke University), archeobiolog, przebadał pod mikroskopem ponad 1000 zębów tego zwierzęcia; w tej próbie zidentyfikował 77 niepodważalnych przypadków próchnicy. Gatunek ten egzystował na Ziemi przez pół miliona lat, badane zęby obejmują cały ten okres. Z analizy wynika, że 7 proc. najdawniej żyjących zwierząt dotkniętych było próchnicą, natomiast już 17 proc. osobników żyjących najpóźniej. Dlaczego?
Egzystencja Microsyops latidens przypadła na okres wyodrębniania się, rozwoju i różnicowania drzew owocowych. Wpływało to na stopniową zmianę diety tych zwierząt, zawierała ona coraz więcej owoców, a tym samym – cukru. Owoce były pokarmem stosunkowo łatwo dostępnym, pożywnym, energetycznym, ale zarazem cukier sprzyjał rozwojowi próchnicy. Występowała ona na tych zębach, do których nie sięgał język, zatem nie były czyszczone w naturalny sposób. Badacz uznał cukier zawarty w pożywieniu zwierząt (ale także ludzi), za głównego winowajcę występowania próchnicy. Czy ma rację?
Streptococcus, bakteria, której nie mieli neandertalczycy
Pierwszy szkielet neandertalski został odkryty w 1856 r., do tej pory archeolodzy odkopali – od Bliskiego Wschodu po Półwysep Iberyjski – ok. półtora tysiąca neandertalskich zębów. Ale próchnicę stwierdzono zaledwie na pięciu! Nie można tego tłumaczyć brakiem cukru w ich diecie – np. na Bliskim Wschodzie zajadali się figami i daktylami. Z kolei w Europie neandertalska dieta zawierała dużo skrobi (m.in. orzechy), także sprzyjającej próchnicy, jeśli zalegała w jamie ustnej – a musiało tak być.
Czytaj więcej
Najstarsze ślady próchnicy u ludzi pochodzą z epoki kamienia. Zniszczone zęby mieli łowcy-zbieracze, którzy mieszkali na terenie dzisiejszego Maroka między 13.7 tys. a 15 tys. lat lat temu.