Historia Listy Światowego Dziedzictwa rozpoczęła się od międzynarodowej Konwencji UNESCO z 1972 r. mającej na celu „zbiorową ochronę dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego o wyjątkowej powszechnej wartości, zorganizowanego w sposób stały i w oparciu o nowoczesne metody naukowe". Tę międzynarodową umowę jako pierwsze ratyfikowały Stany Zjednoczone, a weszła ona w życie w grudniu 1975 r. Polska przystąpiła do konwencji rok później.
We wrześniu 1978 r. Komitet Światowego Dziedzictwa podczas 2. Sesji, odbywającej się w Waszyngtonie, postanowił wpisać pierwszych 12 miejsc na Listę Światowego Dziedzictwa. Podziemne wyrobiska kopalni soli w Wieliczce znalazły się wówczas w tym zaszczytnym gronie. Warto przy tym podkreślić, że Wieliczka była pierwszym obiektem przemysłowym, który uzyskał ten wyjątkowy status.
35 lat później Komitet zdecydował o rozszerzeniu wpisu wielickiej kopalni soli o kopalnię soli w Bochni i wielicki Zamek Żupny – historyczną siedzibę zarządu Żup Krakowskich. Jak podkreśla dr inż. Katarzyna Piotrowska z Narodowego Instytutu Dziedzictwa, „Tym sposobem stanowiący pomnik pracy wielu pokoleń, najstarszy w Polsce i jeden z najstarszych w Europie zakład przemysłowy, czynny bez przerwy ponad 700 lat, stał się dziedzictwem całej ludzkości ze zobowiązaniem do zachowania go po wsze czasy".
W dawnej Rzeczypospolitej na owo potężne przedsiębiorstwo składały się: żupa wielicka, żupa bocheńska oraz przynależne im warzelnie wraz z całą infrastrukturą niezbędną do wydobycia i przetworzenia soli. Zyski z jej sprzedaży stanowiły największe źródło dochodów ówczesnego państwa polskiego. Dr inż. Katarzyna Piotrowska zauważa: „Po zakończeniu eksploatacji kopalnie rozbudowały działalność turystyczno-uzdrowiskową. Ze względu na walory historyczne obie kopalnie oraz Zamek Żupny zostały objęte ochroną konserwatorską, a kopalnie uznane za pomniki historii ze względu na swoją szczególną wartość dla kultury Polski".
Jak Komitet Światowego Dziedzictwa uzasadnił swą decyzję z 23 czerwca 2013 roku? W „Orzeczeniu wyjątkowej powszechnej wartości" czytamy m.in.: „Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni obrazują historyczne etapy rozwoju technik kopalnianych w Europie od XIII do XX wieku. Chodniki, podziemne komory urządzone i ozdobione w sposób odzwierciedlający górnicze społeczno-religijne tradycje, narzędzia i maszyny, oraz Zamek Żupny, który był siedzibą zarządcy przedsiębiorstwa przez stulecia, zapewniają wyjątkowe świadectwo społeczno-technicznego systemu związanego z wydobyciem soli kamiennej". W dalszej części orzeczenia Komitet zaznaczył, że „obie kopalnie ilustrują zróżnicowanie zespołu pod względem wydobywczym, technicznym i artystycznym oraz kompletności dowodów historycznych prac przy złożach soli kamiennej w tym regionie, który obecnie jest zwany Polską południową. Zamek Żupny w Wieliczce, z którego zarządzano obiema kopalniami i kierowano sprzedażą soli na rzecz książąt oraz królów polskich, dodaje nowy aspekt do wymiaru wyjątkowej powszechnej wartości zespołu".
