Godni spadkobiercy Eleazara w Polsce

I nieprzypadkowo jego terenem stała się właśnie Warszawa, na co zwracał już uwagę prof. Władysław Bartoszewski. Coś było w atmosferze tego miasta, nazwanego później nieujarzmionym, co wywoływało w społeczeństwie zbiorową chęć przeciwstawienia się przemocy od samego początku napaści niemieckiej na Polskę w 1939 roku.

Zatrzymanie pancernych kolumn Wehrmachtu u wrót stolicy 8 września, obrona przed hitlerowcami atakującymi wkrótce ze wszystkich stron, mężne wytrzymywanie bandyckich bombardowań z ziemi i z powietrza, tłumienie pożarów, ratowanie przysypanych gruzami, karmienie i opatrywanie rannych żołnierzy, wreszcie gniew z powodu kapitulacji – to wszystko zjednoczyło mieszkańców i dało impuls do dalszych przedsięwzięć podczas okupacji. Zbrojna konspiracja polska (SZP, później ZWZ-AK) zawiązała się jeszcze przed wkroczeniem Niemców. Konspiracja żydowska – oparta na grupie polskich oficerów wyznania mojżeszowego, która dała początek Żydowskiemu Związkowi Wojskowemu, a także lewicowa Żydowska Organizacja Bojowa – zrodziła się, zanim zamknięto getto. W miarę coraz dłużej trwającego nieznośnego panowania terroru i zbrodni Niemców coraz bardziej wiadomo było, że młodzi bojowcy żydowscy, tak jak za rok młodzi żołnierze Armii Krajowej, staną do zbrojnej rozprawy z wrogiem. Zwłaszcza tu, w Warszawie, inaczej być nie mogło. Zasadnicza różnica między powstaniem warszawskim z 1944 roku i powstaniem w getcie z 1943 roku polegała na tym, że Polacy walczyli – mimo dramatycznej sytuacji – o zwycięstwo, a Żydzi – w ich tragicznym położeniu – tylko o godną śmierć. A może – aż o godną śmierć...