7 tysięcy bojowców PPS

Uratowali ideę zbrojnego ruchu, która byłaby zabita, zniszczona zupełnie bez walki...

Publikacja: 25.03.2009 10:03

Latem 1906 roku panna Kozłowska wynajęła mieszkanie na ulicy Natolińskiej w Warszawie. Gdy tylko się wprowadziła, pewien rosyjski oficer spoliczkował niemieckiego wicekonsula w Warszawie. Panna Kozłowska naprawdę nazywała się Wanda Krahelska i należała do Organizacji Bojowej PPS, zaś rosyjski mundur założył członek bojówki Michał Trzos. Na Natolińskiej mieszkał ów niemiecki dyplomata. Zniewaga, jakiej doznał, wymagała, by w jego domu pojawił się z przeprosinami generał gubernator warszawski Gierogij Skałon. Gdy 18 sierpnia 1906 roku wiozący go powóz przejeżdżał pod oknami wynajmowanego mieszkania, Krahelska i towarzysząca jej Zofia Owczarkówna rzuciły trzy bomby. Ale tylko jedna wybuchła. Skałon ocalał.

Zamach ten był jedną z najbardziej znanych akcji bojowców PPS. Jerzy Pająk w książce o organizacjach bojowych w Królestwie Polskim podaje, że bojówki PPS dokonały w latach 1905 – 1907 ponad 2200 akcji. Bojowcy pod dowództwem Tomasza Arciszewskiego dokonali w lipcu 1906 r. udanego zamachu na generała żandarmerii Andreja Markgrafskiego. Podczas krwawej niedzieli 15 sierpnia 1906 roku w kilkunastu miastach Królestwa zginęło lub zostało rannych około 80 przedstawicieli władz rosyjskich.

Słynna była akcja uwolnienia dziesięciu więźniów politycznych zagrożonych karą śmierci z warszawskiego więzienia w kwietniu 1906 r., przeprowadzona przez Jana Jura Gorzechowskiego. Zjawił się na Pawiaku przebrany w mundur oficera żandarmerii, w otoczeniu także przebranych bojowców, jako baron Budberg, mający przewieźć więźniów do Cytadeli.

Dla zdobycia pieniędzy na działalności partii i bojówki organizowane były akcje ekspropriacyjne (tak zwane eksy) – napady na wagony pocztowe przewożące pieniądze i kasy powiatowe. Ostatnią głośną akcją był napad na pociąg pocztowy pod Bezdanami w 1908 roku.

Piłsudski, który stał na czele Wydziału Bojowego OB PPS, nie był zwolennikiem terroru indywidualnego. Kilka lat po rewolucji 1905 – 1907 roku stwierdził, że terror jest bronią słabych, świadczącą o bezradności. Uważał, że powinno się raczej uderzać w symbole panowania rosyjskiego. Nic nie wyszło jednak z planów wysadzenia w powietrze wielkiego prawosławnego soboru w centrum Warszawy, którego wyniosła dzwonnica dominowała nad miastem.

„Główną zasługą Organizacji Bojowej było uratowanie idei zbrojnego ruchu, która byłaby zabita, zniszczona zupełnie bez walki. W społeczeństwie zapanowałoby niepodzielnie przekonanie o zupełnej niemożliwości walki zbrojnej” – twierdził Piłsudski.

Przez szeregi bojówek PPS przewinęło się ponad 7 tysięcy ludzi. W większości byli to robotnicy i rzemieślnicy. Prawie 300 bojowców zostało straconych z wyroku carskich sądów. Byli wśród nich m.in. Stefan Okrzeja, Henryk Baron, Józef Montwiłl-Mirecki.

Już w 1909 r., a więc wtedy, gdy jeszcze działała Organizacja Bojowa, Andrzej Strug napisał „Dzieje jednego pocisku”, powieść o bojowcach. Na jej motywach Agnieszka Holland nakręciła w 1980 film „Gorączka”. W 1931 r. powstał film „Dziesięciu z Pawiaka” przedstawiający brawurową akcję bojowców.

Latem 1906 roku panna Kozłowska wynajęła mieszkanie na ulicy Natolińskiej w Warszawie. Gdy tylko się wprowadziła, pewien rosyjski oficer spoliczkował niemieckiego wicekonsula w Warszawie. Panna Kozłowska naprawdę nazywała się Wanda Krahelska i należała do Organizacji Bojowej PPS, zaś rosyjski mundur założył członek bojówki Michał Trzos. Na Natolińskiej mieszkał ów niemiecki dyplomata. Zniewaga, jakiej doznał, wymagała, by w jego domu pojawił się z przeprosinami generał gubernator warszawski Gierogij Skałon. Gdy 18 sierpnia 1906 roku wiozący go powóz przejeżdżał pod oknami wynajmowanego mieszkania, Krahelska i towarzysząca jej Zofia Owczarkówna rzuciły trzy bomby. Ale tylko jedna wybuchła. Skałon ocalał.

Historia
Paweł Łepkowski: Najsympatyczniejszy ze wszystkich świętych
Historia
Mistrzowie narracji historycznej: Hebrajczycy
Historia
Bunt carskich strzelców
Historia
Wojna zimowa. Walka Dawida z Goliatem
Materiał Promocyjny
Przewaga technologii sprawdza się na drodze
Historia
Archeologia rozboju i kontrabandy
Materiał Promocyjny
Transformacja w miastach wymaga współpracy samorządu z biznesem i nauką