Historia frontowych 100 gramów. Jak piła rosyjska armia

Wbrew utartym stereotypom wódka nie jest narodowym trunkiem Słowian. Nasi przodkowie raczyli się piwem, miodem i winem. Jeśli chodzi o Rosjan, badania historyczne dowodzą, że wysokoprocentowy alkohol pojawił się w moskiewskiej Rusi dopiero w XIV w. Był leczniczym napitkiem importowanym z Genui. Medyczna skuteczność musiała być duża, skoro w kolejnym stuleciu masową destylacją owoców zajęły się prawosławne klasztory. Nie tłumaczy to jednak źródeł narodowego hobby, czyli upodobania do alkoholu w zbrojnych szeregach.

Historia stara jak Ruś

Po raz pierwszy zgubny wpływ pijaństwa odnotowano w 1377 r. Rozegrała się wówczas bodaj najbardziej wstydliwa bitwa w dziejach rosyjskiej armii. Drużyny książąt moskiewskich i suzdalskich zostały zaskoczone i rozgromione przez oddziały chana Mamaja. Przyczyną nieszczęścia była nuda w ruskim obozie i wywołana nią trzytygodniowa libacja. Rozmiary klęski zostały upamiętnione w nazwie rzeki, w której niesławny koniec znalazła większość słowiańskich wojów. Została nazwana Pijanką i pod taką nazwą przeszła do historii sama bitwa.

W XVIII w. wojskowe spożycie unormował car Piotr Wielki, a tradycja przetrwała do XX w. Regulamin przewidywał, że podczas wojny każdy żołnierz ma tygodniowo prawo do trzech czarek wódki zwanej „winem chlebowym". Jedna czarka równała się 160 gramom alkoholu. W czasie pokoju wódka była wydawana z okazji świąt, nie mniej niż 15-krotnie w ciągu roku. Jeszcze więcej pito w marynarce wojennej. Regulamin morski przewidywał cztery czarki tygodniowo, aby następnie zwiększyć przydział do 160 gramów dziennie.

Na początku XX w. na alarm zaczęli bić lekarze. Zauważyli, że chłopscy poborowi, którzy wcześniej byli abstynentami, kończyli służbę wojskową ze zgubnym nałogiem. Wnioski o negatywnym wpływie wódki na działania bojowe potwierdziła w 1905 r. klęska w wojnie z Japonią. Trzy lata później w siłach zbrojnych wprowadzono prohibicję, która przetrwała 32 lata.

Wojna w Czeczenii: rosyjski żołnierz pijący wódkę, 29 grudnia 1994 r. L

Foto: EAST NEWS

Do picia alkoholu w wojsku powrócili bolszewicy. Zimą 1939 r. Stalin sprowokował wojnę z Finlandią, podczas której RKKA (Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona) otrzymała potężne baty. Na czele armii stał Klimient Woroszyłow. Był militarnym analfabetą z marszałkowskimi gwiazdkami, otrzymanymi za psią wierność Stalinowi udowodnioną zatwierdzeniem wyroków śmierci i łagrów dla tysięcy oficerów sowieckich.

W 1939 r. były watażka 1. Armii Konnej wsławionej mordami Polaków i żydowskimi pogromami przypomniał sobie najwidoczniej pijaną anarchię wojny domowej. Zamiast poprawić skuteczność RKKA na froncie fińskim, Woroszyłow wpadł na pomysł, aby każdy żołnierz na tzw. rozgrzewkę dostawał 100 gramów wódki i 50 gramów słoniny dziennie. Stalin wykreślił słoninę, ale zaakceptował alkohol, choć tylko dla jednostek bezpośrednio zaangażowanych w walkę. Do uprzywilejowanych dyktator dołączył jeszcze lotników.

Zgodził się z dowódcami, że pijany żołnierz nie odczuje głodu i mrozu. Przede wszystkim wódka zabije w nim uczucie strachu podczas wykonywania bezmyślnych rozkazów atakowania za wszelką cenę. W ten sposób podczas czteromiesięcznej kampanii fińskiej sowiecka armia straciła co najmniej 250 tys. żołnierzy, z czego wielu padło ofiarą odmrożeń. W tym samym czasie walczące oddziały wypiły 10 mln litrów wódki i 88 tys. litrów koniaku dostarczanego siłom powietrznym. Powstała wówczas nowa służba dystrybucji alkoholu, znana wśród żołnierzy pod nazwą woroszyłowskich taborów. Na front przybywały cysterny kolejowe pełne spirytusu. Na miejscu alkohol mieszano z wodą i przelewano do butelek dowiezionych wcześniej z cywilnych rozlewni.

Aby wywiązać się z zadania, przemysł spirytusowy ogołocił z surowca północny ZSRR. Na przykład w Leningradzie po wódkę ustawiały się ogromne kolejki wyczekujące na trunek od piątej rano. Jedną z przyczyn niedoborów na rynku cywilnym był banalny deficyt butelek.

Natomiast w armii powstały kolejne formacje, których jedynym zadaniem był odbiór pustych opakowań szklanych od oddziałów frontowych. Te z kolei zamiast zajmować się walką, staczały z sąsiednimi jednostkami boje o butelki. Przyczyna tkwiła w rozkazie głównego kwatermistrza RKKA, który dostawę kolejnej porcji alkoholu warunkował zwrotem opakowań.

Żeby do końca zobrazować sowiecki bałagan decyzyjny, nie można pominąć rozkazu, w którym ten sam Woroszyłow ogłosił kampanię antyalkoholową. Rzecz działa się w 1938 r. i była spowodowana skrajnie niskim poziomem dyscypliny, zwłaszcza wśród kadry dowódczej. Jeszcze gorzej było w lotnictwie. Pijaństwo w połączeniu z brakiem szkolenia i dramatycznym stanem technicznym powodowało kilkaset awarii rocznie, w tym dziesiątki zakończonych śmiercią personelu latającego. Rozkaz przewidywał surowe kary dyscyplinarne za picie, aż do oddania pod trybunał wojskowy. Jak pogodzić sprzeczne decyzje, wiedział najwyraźniej tylko Woroszyłow.

Pijana wojna ojczyźniana

O wódce dla armii przypomniano sobie ponownie po hitlerowskim ataku w czerwcu 1941 r. I to szybko, zważywszy, że pierwszy rozkaz Stalina pochodzi z sierpnia tego roku. Był to czas panicznego odwrotu, podczas którego zginęła praktycznie cała armia kadrowa w liczbie 5 mln żołnierzy i oficerów. Kreml liczył na to, że tak jak podczas kampanii fińskiej wódka podtrzyma morale wojska, które otrzymało bezwzględny zakaz cofania się i rozkaz walki aż do śmierci.

Tym razem cysterny wódki rozdzielano pomiędzy frontami (grupami armii) w ilości 40 cystern kolejowych miesięcznie. System dystrybucji uproszczono. Nikt nie bawił się w rozcieńczanie i butelkowanie. Spirytus przelewano do beczek, aby oddziały pierwszej linii mogły pobrać należne porcje do kuchennych kotłów i termosów. Zgodnie ze wspomnieniami codziennie przed walką okopy przemierzał wyznaczony sierżant, który rozlewał należne miarki wszystkim chętnym.

Jak duże było znaczenie wódki dla działań bojowych, świadczy historia przemysłu spirytusowego. Gorzelnie i rozlewnie nie podlegały ewakuacji z terenów zajmowanych przez Wehrmacht, Komitet Obrony Kraju uznał za priorytet rozbudowę przemysłu spirytusowego za Uralem. Przy tym oficjalnie obowiązywała prohibicja dla cywilów. Jedyne transporty dla ludności miały przeznaczenie medyczne, całość produkcji bowiem szła na potrzeby wielomilionowej armii.

Ponadto Stalin trzykrotnie wnosił poprawki do alkoholowych rozkazów. Na przykład w drugiej połowie 1942 r., gdy Sowieci po raz kolejny cofali się w panice, ukarał wojsko ograniczeniem spożycia do 50 gramów dziennie. Natomiast po klęsce stalingradzkiej przywrócił pierwotne normy: każdy żołnierz walczących jednostek miał prawo do 100 gramów alkoholu dziennie. Na froncie kaukaskim wódkę zastępowano 200 gramami portwajnu lub 300 gramami zwykłego wina. W 1943 r. na listę uprawnionych wciągnięto formacje NKWD oraz wojska kolejowe.

Co ciekawe, normą zmniejszoną o połowę objęto także formacje rezerwowe na zapleczu frontu, ale za to ze stalinowskim poczuciem humoru. Takie jednostki otrzymywały przydziały wódki z okazji świąt państwowych, takich jak dzień sportowca lub Komsomołu (komunistyczna organizacja młodzieżowa), i wojskowych, np. święto lotnictwa. A propos tego ostatniego, skutki nie dały na siebie długo czekać. Wiosną 1943 r. meldunek NKWD z frontu woroneskiego informował: „Piloci kursu doskonalenia walki powietrznej w stanie upojenia alkoholowego rozgromili orszak ślubny, a interweniującą milicję rozegnali strzałami z broni osobistej".

Dokumentalnym potwierdzeniem pijaństwa na tyłach jest los pilota i zarazem syna Nikity Chruszczowa. Lotnik po odniesieniu ran kurował się w sanatorium, gdzie podczas libacji alkoholowej zastrzelił innego pilota.

Inna sytuacja panowała w jednostkach pierwszej linii. Na początku wszyscy żołnierze pili równo, ale po pierwszych doświadczeniach ci, którzy przeżyli, zrobili się ostrożniejsi. Znany reżyser Piotr Todorowski walczący wówczas w piechocie wspominał: „Weterani nigdy nie pili przed bojem. Pili tylko młodzi rekruci ze strachu przed pierwszym atakiem. I to oni w nim ginęli".

Z kolei spadochroniarz Grigorij Czuchraj przyznał: „Na początku wojny nasza kompania mocno wypiła i została zdziesiątkowana. Od tej pory dałem sobie słowo, że nigdy nie tknę alkoholu przed walką".

Taką opinię potwierdza generał Nikołaj Laszczenko: „wódka obiektywnie obniżała wartość bojową armii". Jak pokazują materiały archiwalne, bywało, że pijani żołnierze kładli się pokotem pod ogniem niemieckich karabinów maszynowych. Frontową normą były rozkazy pijanych oficerów wysyłających podkomendnych na pewną śmierć. Podobnie działo się w artylerii, która ostrzeliwała własne oddziały, lub w lotnictwie bombardującym swoje okopy.

Tym bardziej że... regulaminowe porcje sobie, a życie sobie. Jak mówi dyrektor Muzeum Rosyjskiej Wódki Aleksander Nikiszyn, spirytus lub wódkę dzielono według porannych stanów plutonu czy kompanii. Po ataku ze 100 żołnierzy pozostawało zazwyczaj 70 lub częściej połowa. W miejsce 100 gramów każdy wypijał więc za martwych towarzyszy pół litra lub nawet litr alkoholu, który był na stanie jednostki.

Alkoholowe piekło

Prawdziwe nieszczęście zaczęło się podczas marszu przez Europę. Aura „wyzwolicieli" połączona z niską dyscypliną i poczuciem bezkarności czyniła z sowieckich żołnierzy pijane zwierzęta. Według zgodnej oceny zachodnich historyków fala gwałtów, bezmyślnego niszczenia mienia i grabieży była w ogromnej mierze wywołana dzikim pijaństwem niemieszczącym się w cywilizowanych standardach. Przy czym, jeśli chodzi o gwałty, to często sowieccy żołnierze byli w stanie takiego upojenia, że na szczęście nie mogli sfinalizować zbrodni.