Fotografie Maksymiliana Fajansa

Gośćmi wieczoru będą: autorka Danuta Jackiewicz, kurator fotografii z Muzeum Narodowego w Warszawie, prof. Maciej Buszewicz z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, autor projektu graficznego, dr Paweł Żak, fotograf z Uniwersytetu Warszawskiego oraz gość specjalny Anna Stęplewska z domu Fajans. Spotkanie poprowadzi Katarzyna Madoń-Mitzner, redaktor serii.

W serii popularnonaukowych albumów monograficznych, poświęconych wybitnym XIX- i XX-wiecznym twórcom warszawskim, prezentujemy najcenniejsze fotografie stolicy. Maksymilian Fajans (1825–1890) to drugi z serii „Fotografowie Warszawy" album poświęcony polskiemu portreciście i dokumentaliście.

Maksymilian Fajans, wybitny fotograf, litograf oraz wydawca, otworzył atelier portretowe w połowie XIX wieku przy ulicy Długiej w Warszawie (później miał zakład przy Krakowskim Przedmieściu 52) i od razu dołączył do grona najpopularniejszych artystów w stolicy. Początkowo jego domeną był rysunek i litografia (której uczył się w Paryżu u Emille'a Lassalle'a i Rosé-Josepha Lemerciera ), od 1862 roku dołączył do oferty modną wówczas fotografię, dzięki temu znalazł się w elicie europejskich grafików.

Danuta Jackiewicz, autorka książki:

„Latem 1860 roku litograf Maksymilian Fajans postanowił zająć się nową gałęzią sztuki – fotografią. Wzbogacenie artystycznej oferty o fotografię uważał za warunek utrzymania firmy wydawniczej na europejskim poziomie. Wcześniej wy specjalizował się w technikach litografii i chromolitografii, które uprawiał z sukcesem od blisko dziesięciu lat. Kiedy w maju 1862 roku oficjalnie otworzył Zakład Fotograficzny przy Zakładzie Artystyczno-Litograficznym, tłumaczył tę decyzję postępem sztuki i chęcią za zadośćuczynienia wymaganiom czasu. Uznał, że fotografia, stale rozwijająca się od po nad dwudziestu lat, po winna zadomowić się również w je go pracowni, tym bardziej że nadszedł czas szalonego popytu na małe portrety w formacie carte de visite, zwanym u nas biletowym. Na stała prawdziwa „biletomania" porównywalna z „dagerotypomanią", która wybuchła za raz po ogłoszeniu wynalazku fotografii".

Album Maksymilian Fajans (1825–1890) zawiera kilkadziesiąt fotografii, w tym widoki Warszawy i reportaże z życia miasta (m.in. otwarcie mostu Kierbedzia, budowę dworca kolei Warszawsko-Terespolskiej, wnętrze słynnej cukierni Lourse'a w Hotelu Europejskim), portrety wybitnych mieszkańców i osobistości przyjeżdżających do Warszawy, wówczas stolicy Królestwa Polskiego, wykonane w pracowni artysty. Znalazły się w niej także: esej Danuty Jackiewicz, kurator fotografii z Muzeum Narodowego w Warszawie i kalendarium zdarzeń z dziedziny fotografii (na świecie i w Królestwie Polskim). Książka ukaże się w dwóch wersjach językowych: polskiej i angielskiej.

Pierwsze fotografie plenerowe autorstwa Maksymiliana Fajansa zachowały się w kolekcji Józefa I. Kraszewskiego i ukazują Zamek Królewski, ówczesną siedzibę prywatną namiestników Królestwa Polskiego (wykonane latem 1861 roku.) Fotografię wykonano z trzypiętrowej kamienicy przylegającej do północnej ściany dzwonnicy przy kościele św. Anny. Duży format odbitek świadczy o tym, że szklane płyty, na których powstały negatywy, mierzyły około 60 × 40 cm, co pozwala wyobrazić sobie rozmiar aparatu fotograficznego i statywu niezbędnego do wykonywania zdjęć. Fajans chętnie posługiwał się takim formatem płyt i to nie tylko w portretowym atelier, ale także w plenerze.

Fotografią zajmował się przez blisko 20 lat. Dokumentował miejsca i wydarzenia, których nikt nie utrwalił na szklanych negatywach, realizował m.in. aktualne tematy związane z budową infrastruktury ważnych linii kolejowych: warszawsko-terespolskiej i nadwiślańskiej. Wypracował własną technologię wykonywania odbitek fotograficznych, uzyskując koloryt obrazu o głębokim fioletowo-brązowym odcieniu, odmienny od standardowej sepiowej gamy.

Wśród klientów i osób, które portretował znajdowali się zwykli mieszkańcy miasta i ówczesna elita, m. in. pisarz Józef Ignacy Kraszewski, arcybiskup warszawski Zygmunt Szczęsny Feliński, Rafał Krajewski i Roman Żuliński, członkowie Rządu Narodowego w powstaniu styczniowym oraz artyści Helena Modrzejewska, Henryk Wieniawski, Anton Rubinstein, Józef Rychter. nie brakowało także Rosjan, a nawet przedstawicieli najwyższych rosyjskich władz jak: Fiodor Berg, ostatni namiestnik Królestwa Polskiego, Paweł Kotzebue, późniejszy generał-gubernator warszawski, czy Wielki Książę Mikołaj Mikołajewicz, brat cara.

W 1871 roku wynalazek Anglika Richarda Leacha Maddoxa spowodował przełom w technice fotografii. Odkrycie emulsji światłoczułej, w której nośnikiem dla soli srebra była żelatyna pozwoliło na uprzemysłowienie fotografii. Efekty zaczęły być wyraźnie widoczne w światowej branży fotograficznej od lat 80. XIX wieku. Tymczasem Fajans pozostał wierny technice, którą poznał na początku swojej kariery i stosował emulsję światłoczułą na bazie kolodionu. Używał szklanych płyt na negatywy formatów około 17 × 21 cm i około 40 × 60 cm, które odbijał na papierach albuminowych stykowo lub za pośrednictwem powiększalnika. Pozytywy z atelier Fajansa zadziwiają rozmaitymi odcieniami brązów, sepii i żółcieni, albo kolorytem o wyjątkowo głębokim czekoladowym odcieniu. W 1881 roku Fajans zakończył działalność jako fotograf.

Maksymilian Fajans – warszawianin z wyboru, Polak wyznania mojżeszowego, Europejczyk, należy do wybitnych obywateli miasta Warszawy, a jego fotografie stanowią ważny fragment naszego dziedzictwa kulturowego. W dzisiejszej Warszawie przypomina o nim jedynie pomnik nagrobny na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej.

SPOTKANIE

Fotografowie Warszawy – Maksymilian Fajans (1825–1890):

15 kwietnia (wtorek) 2014, godz. 18.00,

ul. Karowa 20 w Warszawie.

Na spotkanie - wstęp wolny.

Seria FOTOGRAFOWIE WARSZAWY

Seria Fotografowie Warszawy to propozycja wydawnicza Domu Spotkań z Historią i Muzeum Narodowego w Warszawie – dla wielbicieli fotografii i varsavianów. W wielotomowej serii monografii zaprezentujemy Warszawę XIX i XX wieku na zdjęciach mistrzów obiektywu od Karola Beyera po autorów współczesnych. Dzięki fotografiom zebranym w kolejnych książkach pokazujemy, w jaki sposób przez 170 lat rozwijało się miasto, jak zmieniali się w tym czasie jego mieszkańcy oraz w ilu dramatycznych wydarzeniach przyszło im uczestniczyć. Przedmiotem refleksji uczyniliśmy także sztukę fotograficznego dokumentu, zainicjowanego przez pierwszego zawodowego fotografa Warszawy, Karola Beyera, a kontynuowanego do dzisiaj przez kolejne pokolenia zwolenników tego nurtu w fotografii. Po raz pierwszy, w kompleksowy sposób, pokazujemy dzieje fotografii w Warszawie, a jednocześnie burzliwą historię miasta. Prezentujemy mało znane i nigdy dotąd nie publikowane fotografie oraz przypominamy te, które należą do kanonu polskich zdjęć. Zapraszamy do pasjonującej podróży – odkrywania różnych oblicz miasta i osobowości działających tutaj fotografów.

WYBRANE FRAGMENTY ESEJU DANUTY JACKIEWICZ Z KSIĄŻKI MAKSYMILIAN FAJANS (1825–1890)

Fajans zajął się fotografią w czasie, kiedy królował na świecie proces negatywowo-pozytywowy wynaleziony i podany do publicznej wiadomości w Londynie na wystawie światowej w 1851 roku przez Brytyjczyka Fredericka Scotta Archera (1813–1857). We Francji podobną technikę opracował malarz i fotograf Gustave le Gray (1820–1882). Istotą nowego procesu było fotografowanie na płycie szklanej pokrytej cienką warstwą kolodionu.

Podstawą egzystencji zakładu fotograficznego Fajansa miało być wykonywanie portretów na zamówienie. Za najtańszą, a przez to najbardziej opłacalną technologię uchodziła wówczas metoda opracowana przez Francuza André A. E. Disderiego. Polegała na używaniu aparatu fotograficznego o wielu obiektywach, umożliwiającego uzyskiwanie kilku, a nawet kilkunastu ujęć na jednej płycie negatywu. Oznaczało to skrócenie czasu pracy nad obróbką negatywu, a także znaczne zmniejszenie kosztów procesu fotograficznego. Efektem były zdjęcia o wymiarach 6 × 9 cm, formatem zbliżone do powszechnie używanych biletów wizytowych. Ten rodzaj najpopularniejszych i najtańszych portretów znalazł się oczywiście w ofercie zakładu fotograficznego Maksymiliana Fajansa i tego rodzaju zdjęć zachowało się najwięcej.

W roku 1864, czyli zaledwie po dwóch latach prowadzenia atelier, Fajans zyskał wysoką pozycję wśród fotografów, gdyż stawiano go w pierwszym szeregu z Beyerem, uznawanym wówczas za najdoskonalszego fachowca w tej dziedzinie. Obu fotografów wiele jednak różniło, począwszy od wykształcenia i postawy obywatelskiej, przez temperament artystyczny, aż po sposób organizowania pracy zawodowej i prowadzenia interesów. Łączyło ich na pewno zainteresowanie możliwie jak najszerszym zastosowaniem fotografii – od reprodukcji dzieła sztuki, przez portret, po dokument, a nawet... zapis aktualnych wydarzeń. Beyer celował jednak w fotografowaniu wydarzeń „z ukrycia", podczas gdy Fajans utrwalał wiele wydarzeń podczas oficjalnych ceremonii. Fajans dał się już wówczas poznać jako fotograf wszechstronny, który chętnie wychodzi poza atelier.