Ks. Ludwik Peciak: Zapomniany Sprawiedliwy

Mila Sandberg-Mesner ma 92 lata, mieszka w Kanadzie. Ks. Ludwikowi Peciakowi zawdzięcza życie. Dwa lata temu w Instytucie Yad Vashem złożyła wniosek o pośmiertne uhonorowanie go dyplomem i tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.

Nie wiadomo, czy taki będzie finał, bo dokumentów dotyczących tego kapłana jest niezwykle mało.

– Nie miałam okazji bezpośrednio go poznać, ale wiem, że pomagał wielu osobom, nie tylko mnie – dodaje pani Mila. Poszukuje świadków i śladów działalności księdza oraz jego bliskich.

Fałszywe metryki

Amalia Sandberg wychowała się w Zaleszczykach nad Dniestrem (dzisiaj na Ukrainie). Jej historię opisaliśmy w lutym w „Rzeczpospolitej". Kilka miesięcy po wybuchu wojny przeniosła się z rodziną do Kołomyi. W lutym 1942 r. Niemcy zamknęli ich wszystkich w getcie.

„10 października 1942 r. SS-mani z psami otoczyli getto i przystąpili do jego likwidacji" – napisała we wspomnieniach "Światło w mroku".

Amalię wraz z bliskimi Niemcy wepchnęli do bydlęcych wagonów. Mieli pojechać do obozu śmierci w Bełżcu. Młodej Żydówce wraz z siostrą Lolą i kuzynką Jasią udało się uciec z wagonu przez dziurę po wyrwanej desce. Wróciły do getta w Chodorowie i skontaktowały się z przyjacielem rodziny Albinem Thielem (Polakiem niemieckiego pochodzenia), który już wcześniej im pomagał.

To on w imieniu ukrywających się Żydówek zwrócił się o pomoc do ks. Peciaka. Poprosił o wydanie dla nich fałszywych metryk chrztu. Duchowny dokumenty wydał, a na ich podstawie kuria we Lwowie potwierdziła, że od trzech pokoleń w rodzinach tych dziewcząt nie było Żydów. Pozwoliło im to uzyskać od Niemców dowody tożsamości, czyli kenkarty. Amalia posługiwała się nazwiskiem mieszkanki Kołomyi Stanisławy Schmiedel.

Dwie kobiety wraz z Albinem Thielem udawały, że są rodziną. Lola stała się jego „żoną" Marią Kabanowską-Thiel, Amalia – kuzynką „żony" Stasią. Jasię przedstawiano jako służącą Anielę Wojciechowską.

Zamieszkały we Lwowie, a potem koło Krosna. Dzięki kamuflażowi przeżyły wojnę. Trzy lata temu Albina Thiela – na wniosek Mili Mesner – pośmiertnie uhonorowano medalem Sprawiedliwego.

Losy kapłana

Inaczej potoczyły się losy ks. Peciaka. 11 listopada 1942 r. zadenuncjował go do gestapo ukraiński policjant. Do więzienia trafili też jego współpracownicy – księża Romuald Chłopecki oraz Wojciech Kośmider. Głównym zarzutem było wydawanie zaświadczeń dla ukrywających się Żydów.

Z więzienia w Kołomyi ks. Peciak został przewieziony do lwowskich Brygidek, stamtąd zaś do niemieckiego obozu koncentracyjnego na Majdanku. Przebywał tam do 31 marca 1943 r. Wtedy przewieziono go do obozu koncentracyjnego Flossenburg, gdzie 16 kwietnia 1943 r. został zamordowany. Podobny los spotkał pozostałych dwóch duchownych.

Informacje na temat ks. Peciaka są nadzwyczaj skromne, a to dlatego, że przez wiele lat Sowieci starali się zacierać ślady polskiej obecności w Kołomyi. Z informacji, które otrzymaliśmy od ks. Rafała Chajdugi z tamtejszej parafii św. Ignacego Loyoli, wynika, że nie zachowały się żadne dokumenty parafialne z czasu działalności bohaterskiego kapłana. – Z częściowo odtworzonej historii parafii wiemy tylko to, że zginął – przekazał nam ks. Chajduga.

Paczki po śmierci

Z notki biograficznej znajdującej się w lokalnym muzeum dowiadujemy się z kolei, że Ludwik Peciak urodził się 13 sierpnia 1889 r. w miejscowości Rijówka (taka miejscowość jest podana w dokumentach Majdanka). Święcenia kapłańskie przyjął w 1918 r., od 1933 roku był dziekanem kołomyjskim, wcześniej zaś wybudował kościół Chrystusa Króla w Stanisławowie. Z krótkiej notki sporządzonej w języku ukraińskim wynika, że w okresie II Rzeczpospolitej został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.

Udało nam się znaleźć ślady działalności ks. Peciaka w lokalnej prasie z tamtego czasu. Współpracował wtedy z polskimi Ormianami, który zamieszkiwali ten teren. Zachowało się też jedyne chyba zdjęcie księdza wykonane w 1935 r. w czasie spływu kajakowego po Prucie.

O jego działalności okupacyjnej – poza relacją pani Mili – nie wiemy praktycznie nic. Zachował się tylko wyciąg z ksiąg urodzonych w kołomyjskiej parafii sygnowany przez niego 5 lipca 1942 r., który został wydany na nazwisko i imię Sinkiewicz Kazimierz. Najpewniej posługiwał się nim ukrywający się przed Niemcami Żyd. Dokument ten znajduje się w jerozolimskim instytucie Yad Vashem.

Dzięki uprzejmości Krzysztofa Tarkowskiego z Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku otrzymaliśmy dokumenty dotyczące pobytu księdza w obozie. Pochodzą z zespołu akt Polskiego Czerwonego Krzyża, w których zachowała się ewidencja paczek żywnościowych wysyłanych więźniom. Jedna z kart sygnowana jest nazwiskiem księdza (publikujemy ją powyżej). Wynika z niej, że paczki dla niego wysyłano także wtedy, gdy już nie żył.

– Bywało tak, że rodzina przesyłała paczkę już po przeniesieniu więźnia lub nawet po jego śmierci. Te opóźnienia były często kilkumiesięczne, a zdarzały się nawet roczne opóźnienia w informacji o śmierci – tłumaczy nam Krzysztof Tarkowski.