Kalendarium

19 lipca 1944

– w Moskwie Stalin powołał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego jako swój rząd dla ziem na zachód od Bugu. Polska wychodziła z wojny ze stratą 6 mln obywateli, wymordowaniem intelektualnych elit, ruiną kraju i narzuceniem przez Moskwę komunistycznych rządów, co oznaczało cywilizacyjną i moralną degradację.

19 stycznia 1945

– komendant główny Armii Krajowej – liczącej w końcowym etapie wojny ponad 300 tys. żołnierzy – gen. Leopold Okulicki „Niedźwiadek” wydał rozkaz jej rozwiązania: „Polska, według rosyjskiej recepty, nie jest tą Polską, o którą bijemy się szósty rok z Niemcami (…) Obecne zwycięstwo sowieckie nie kończy wojny (…) Daję Wam ostatni rozkaz. Dalszą swą pracę i działalność prowadźcie w duchu odzyskania pełnej niepodległości…”.

4 – 11 lutego 1945

– na konferencji w Jałcie, USA i Wielka Brytania – pod naciskiem Stalina – zgodziły się na oddanie Związkowi Sowieckiemu wschodnich ziem RP z Wilnem i Lwowem, które po 17 września 1939 roku zostały zajęte przez Armię Czerwoną.

2 września 1945

– w Warszawie powstało zrzeszenie Wolność i Niezawisłość” (WiN), największa, licząca 25 – 40 tys. członków, konspiracyjna organizacja niepodległościowa działająca w latach 1945 – 1947. Działały także inne formacje niepodległościowego podziemia, m.in. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe, Narodowe Siły Zbrojne, Konspiracyjne Wojsko Polskie. Trzon podziemia został jednak rozbity w 1947 roku.

19 stycznia 1947

– W atmosferze terroru, skrytobójstw, aresztowań odbyły się wybory sfałszowane przez komunistów.

3 maja 1952

– Pierwszą audycję nadała z Monachium Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa. W Londynie przez prawie pół wieku funkcjonowały polskie instytucje polityczne, na czele z prezydentem i rządem RP na uchodźstwie. Ważnym ośrodkiem był Instytut Literacki, działający w Paryżu, wydający miesięcznik „Kultura” oraz wiele innych publikacji.

26 września 1953

– W Warszawie bezpieka aresztowała prymasa Polski ks. kard. Stefana Wyszyńskiego, co stanowiło apogeum walki z Kościołem, który zaraz po 1945 roku

28 czerwca 1956

– W Poznaniu ponad 100 tysięcy osób domagało się „chleba i wolności”. Ich wystąpienie przerodziło się w lokalne antykomunistyczne powstanie. Przeciwko manifestantom skierowano wojsko i milicję. Według oficjalnych danych zginęły 74 osoby. W październiku 1956 roku przez Polskę przetoczyła się fala wieców i demonstracji, których uczestnicy domagali się demokratyzacji, ograniczenia wpływów policji politycznej i niezależności od Moskwy. Wzburzenie w społeczeństwie doprowadziło do zmian w kierownictwie partii komunistycznej – na 14 lat rządy objął Władysław Gomułka – i spełnienia niektórych społecznych postulatów. Fundamenty systemu pozostały jednak nienaruszone.

3 maja 1966

– Na Jasnej Górze z udziałem setek tysięcy wiernych odbyły się główne uroczystości tysiąclecia chrztu Polski. Przebiegały one w atmosferze otwartej konfrontacji reżimu z Kościołem. Religijnym obchodom milenium chrztu Polski władze przeciwstawiły obchody tysiąclecia państwa polskiego. W Krakowie, Gdańsku, Szczecinie i Warszawie doszło do starć milicji z wiernymi. Zakłócono także peregrynację kopii jasnogórskiego obrazu witanego przez dziesiątki tysięcy ludzi. Milenijne uroczystości były triumfem polskiego Kościoła i zwycięstwem prymasa Stefana Wyszyńskiego.

8 marca 1968

– Milicja i robotniczy aktyw rozpędziły brutalnie wiec na Uniwersytecie Warszawskim w obronie relegowanych z uczelni studentów organizujących wcześniej protesty przeciwko zdjęciu z afisza „Dziadów”. W następnych dniach we wszystkich większych ośrodkach akademickich doszło do manifestacji, na niektórych uczelniach rozpoczęły się strajki. Reakcją władz była zorganizowana w całym kraju akcja „potępienia wichrzycieli” oraz antyinteligencka i antysemicka kampania.

16 grudnia 1970

– Na ulicach Gdańska padli pierwsi zabici stoczniowcy protestujący przeciwko podwyżce cen. Do największych wystąpień doszło w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie, Elblągu. Milicja użyła broni, podpalono budynki lokalnych władz PZPR, MO. Przeciwko demonstrantom skierowano wojsko. Zginęło według oficjalnych danych 45 osób. Protest doprowadził do zastąpienia Władysława Gomułki przez Edwarda Gierka.

25 czerwca 1976

– W sprzeciwie przeciwko kolejnej podwyżce cen robotnicy Radomia, Ursusa, Płocka wyszli na ulice. Do tłumienia wystąpień wykorzystano oddziały milicji, które zasłynęły z wyjątkowej brutalności, stosowały bowiem tzw. ścieżki zdrowia – bicie zatrzymanych przez szpaler milicjantów. Reakcją na brutalność i bezwzględność władz była akcja pomocy dla represjonowanych. Z tej aktywności powstał Komitet Obrony Robotników, którego sygnatariusze wystąpili jawnie wobec władz. Na wiosnę 1977 roku powstał niepodległościowy Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO). Po zabójstwie z inspiracji bezpieki krakowskiego studenta UJ Stanisława Pyjasa (7 maja 1977) na kilku uczelniach rozpoczęły działalność Studenckie Komitety Solidarności. Na początku 1978 roku powstały w Katowicach, Gdańsku i Szczecinie Komitety Wolnych Związków Zawodowych (WZZ). Ten gdański odegrał decydującą rolę w sierpniu 1980 roku. W Gdańsku aktywnym środowiskiem był Ruch Młodej Polski. Organizowali się również chłopi. W 1979 roku powołano Konfederację Polski Niepodległej (KPN), partię głoszącą niepodległościowy program. Od 1978 roku wykłady – na tematy zakazane przez cenzurę – organizowało Towarzystwo Kursów Naukowych. Ogromną rolę odegrał niezależny ruch wydawniczy.

16 października 1978

– Metropolita krakowski ks. kard. Karol Wojtyła został wybrany na papieża, przyjmując imię Jana Pawła II. W czerwcu 1979 roku wyruszył w pierwszą pielgrzymkę do ojczyzny. W Warszawie (2 czerwca) spod krzyża na obecnym placu Piłsudskiego wypowiedział słynne, profetyczne słowa: „Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój! I odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!”. Przeżycia, których doświadczyły wtedy miliony Polaków, spowodowały złączenie wiary religijnej z patriotycznymi emocjami. Zaowocowało to poczuciem narodowej siły i moralnym oraz religijnym odrodzeniem, co miało znaczny wpływ na powstanie, kilkanaście miesięcy później, ruchu „Solidarność”. Także kolejne papieskie pielgrzymki w czerwcu 1983 i 1987 roku dodawały siły Polakom doświadczonym stanem wojennym.

31 sierpnia 1980