Starożytna historia Izraela

Nastąpiło to w 1851 r. p.n.e. Według Biblii Abrahamowi w wieku 100 lat urodził się syn Izaak, któremu z kolei urodził się syn Jakub. To właśnie Jakubowi Bóg zmienił imię na Izrael. Dlatego wszyscy potomkowie Jakuba – 12 synów – to właśnie naród Izraela.

Według tradycyjnej chronologii biblijnej Jakub/Izrael przybył do Egiptu z synami i ich rodzinami w 1660 r. p.n.e. i osiedlili się w prowincji Goszen, leżącej na wschód od delty Nilu. Ich potomkowie stali się niewolnikami.

Po 400 latach niewoli Izraelici odzyskali wolność dzięki Mojżeszowi, który – zgodnie z biblijnym przekazem – został wybrany przez Boga do wyprowadzenia swego ludu z Egiptu do obiecanego jego przodkom Erec Israel.

Podczas tułaczki po pustyni Synaj Izraelici otrzymali Prawo Mojżeszowe zawierające dziesięć przykazań oraz stali się narodem. Wyjście z Egiptu w świadomości Żydów pozostawiło niezatarty ślad i stało się symbolem wolności i swobody. Każdego roku Żydzi obchodzą nawiązujące do tamtych wydarzeń święta Pesach (Pascha), Sawuot (Święto Tygodni) i Sukkot (Święto Szałasów).

***

W ciągu dwóch następnych stuleci Izraelici podbili większą część kraju i porzucili koczowniczy tryb życia na rzecz rolnictwa i rzemiosła. Okresy względnego spokoju były przerywane wojnami, podczas których na czele ludu stawali przywódcy nazywani sędziami. Sędziów wybierano spośród osób cieszących się szczególnym autorytetem i zaufaniem. Sprawowali tę funkcję, dopóki nieprzyjaciel nie został pokonany.

Słabość tkwiąca w systemie organizacji plemiennej wobec rosnącego zagrożenia ze strony Filistynów zamieszkujących Azję Mniejszą zrodziła zapotrzebowanie na władcę, który zjednoczyłby plemiona i którego pozycja zmieniłaby się w trwałą instytucję dziedzicznie przekazywanej władzy.

Okres panowania pierwszego króla Saula stanowił pomost między luźną organizacją plemienną a ustanowieniem pełnej władzy monarszej. Jego następca król Dawid (ok. 1004 – 965 p.n.e.) uczynił Izrael poważną siłą dzięki udanym wyprawom wojennym, w tym ostatecznemu zwycięstwu nad Filistynami, jak również przez zawarcie sojuszów z sąsiadującymi królestwami. Efektem były wpływy sięgające granic Egiptu i brzegów Morza Czerwonego.

Dawid budował nowy system administracyjny państwa, uczynił Jerozolimę jego stolicą, w której utworzył centrum życia państwowego, oraz zjednoczył 12 plemion Izraela w jedno królestwo.

***

Jego następca Salomon (ok. 965 – 930 p.n.e.), który odziedziczył stworzone przez ojca imperium, skoncentrował się na jego umocnieniu. Poprzez sojusze polityczne z sąsiadującymi władcami, umocnione małżeństwami, zapewnił spokój wewnętrzny królestwu i sprawił, że znalazło się w gronie potęg ówczesnego świata. Przyczynił się do wzrostu gospodarczego, rozwijając na dużą skalę wydobycie miedzi i wytop metali. Ufortyfikował miasta o znaczeniu strategicznym i ekonomicznym oraz założył wiele nowych.

Ukoronowaniem jego działalności jako budowniczego był pałac królewski i Świątynia w Jerozolimie, która stała się centrum państwowego i religijnego życia. Biblia przypisuje Salomonowi autorstwo Przypowieści i Pieśni nad pieśniami.

Pod koniec panowania Salomona nastąpił wzrost niezadowolenia tej części ludności, która poniosła główne koszty jego ambitnych zamierzeń. Równocześnie faworyzowanie własnego plemienia rozgoryczyło pozostałe, w czego efekcie znacznie wzrósł antagonizm między zwolennikami monarchii a separatystami plemiennymi. Zaraz po śmierci Salomona wybuchły zamieszki, których efektem było oderwanie się północnych plemion i podział kraju na państwo północne – Izrael, i południowe – Judę.

Królestwo Izraela, obejmujące terytoria dziesięciu plemion ze stolicą w Samarii, przetrwało ponad 200 lat pod panowaniem 19 królów. Królestwo Judy, zajmujące terytoria plemion Judy i Beniamina na południu, rządzone było z Jerozolimy przez 350 lat, również przez 19 władców z rodu Dawida.

***

Ekspansja Asyrii i Babilonu sprawiła. że najpierw Izrael, a potem Juda znalazły się pod ich panowaniem. Królestwo Izraela zostało podbite przez Asyryjczyków (722 p.n.e.), a jego ludność skazana na wygnanie. Ponad 100 lat później Babilon podporządkował sobie Królestwo Judy, zburzył Świątynię i wysiedlił większość mieszkańców.

Podbój dokonany przez Babilończyków zamknął tzw. okres Pierwszej Świątyni, a niewola babilońska wyznacza początek diaspory żydowskiej. W czasie pozostawania w niewoli babilońskiej rozumienie i używanie języka hebrajskiego stopniowo malało, szczególnie wśród ludzi młodych. Ale równocześnie rodził się judaizm talmudyczny. W tym okresie powstały wśród Żydów instytucje zajmujące się studiowaniem i interpretowaniem prawa mojżeszowego. Zaczęto zakładać domy zgromadzenia, znane później pod grecką nazwą synagoge (zgromadzenie), zwane po polsku bożnicami. Wygnańcy zbierali się w każdy szabat (sobotę), by wspólnie czytać święte księgi, modlić się oraz utrzymywać zwyczaje i tradycje.

Po podboju Babilonu przez króla perskiego Cyrusa niektórzy Żydzi mogli powrócić do swego kraju. Pierwszą, liczącą około 50 tys. osób, grupę repatriantów w 538 r. p.n.e. poprowadził Zerubabel, potomek rodu Dawida. Niecałe 100 lat później pod przewodnictwem Ezdrasza ruszyła kolejna grupa uchodźców.

Przez następne cztery stulecia Żydzi cieszyli się różnym stopniem autonomii pod panowaniem perskim (583 – 333 p.n.e.), a później hellenistycznym (Ptolomeuszy i Seleucydów, 333 – 142 p.n.e.).

***

Repatriacja Żydów, inspirujące przywództwo Ezdrasza, wybudowanie Drugiej Świątyni, ponowne umocnienie murów Jerozolimy oraz założenie stanowiącego najwyższą instancję religijną i sądowniczą ludu żydowskiego Knesset ha-Gdola (Wielkie Zgromadzenie) wyznaczają początek okresu Drugiej Świątyni. W granicach imperium perskiego była Judea państwem ze stolicą w Jerozolimie, nad którym władzę sprawował arcykapłan oraz rada starszych.

***

W okresie hellenistycznym, po podziale imperium Aleksandra Macedońskiego na cztery królestwa, panujący z Syrii Seleucydzi zakazali żydowskich praktyk religijnych i sprofanowali Świątynię, zamierzając narzucić całej ludności kulturę i zwyczaje hellenistyczne. W odpowiedzi na to wybuchł bunt (166 r. p.n.e.), który przekształcił się w powstanie, na czele którego stanął Matatiasz z kapłańskiego rodu Hasmoneuszy. Po jego śmierci (z przyczyn naturalnych) przywództwo nad powstaniem objął jego syn Juda Machabeusz zwany Makabi.

W 166 r. p.n.e. Juda zdecydował się pierwszy raz stoczyć otwartą bitwę z Syryjczykami, w której rozbił oddział pod wodzą Apolloniusza. Po kilku zwycięskich bitwach w 164 r. p.n.e. powstańcy wkroczyli do Jerozolimy. Świątynia została oczyszczona, przywrócono obrzędy religijne. Obrzęd poświęcenia Świątyni trwał osiem dni, a w uroczystości wzięli udział Żydzi z całej Judei. Juda Machabeusz otoczył Wzgórze Świątynne murem obronnym, umocnił go basztami, a nad bezpieczeństwem Świątyni czuwał żydowski garnizon.

W efekcie kolejnych zwycięstw Hasmoneuszy Seleucydzi przywrócili (142 r. p.n.e.) polityczną i religijną autonomię Judei (jak nazywano teraz Erec Israel), a wraz z upadkiem królestwa Seleucydów osiągnęła ona całkowitą niepodległość (129 r. p.n.e.). Królowie z dynastii hasmonejskiej wprowadzili zasadę dziedziczności władzy i przywrócili granice pokrywające się niemal z granicami królestwa Salomona.

Kiedy Rzymianie przejęli mocarstwową pozycję Seleucydów w tym regionie, Żydzi nie chcieli zaakceptować nowych rządów, toteż wybuchały częste bunty. Ostatnia próba odtworzenia dawnej świetności dynastii Hasmoneuszy podjęta została w 40 r. p.n.e. przez Antigonusa. Jego klęska, a trzy lata później śmierć z rąk Rzymian, przyniosła kres panowaniu Hasmoneuszy, Erec Israel stał się zaś prowincją Rzymu.

***

W 37 r. p.n.e. Rzymianie osadzili na tronie Judei Heroda, który chociaż nie mógł prowadzić własnej polityki zagranicznej, uzyskał niemal całkowitą autonomię w sprawach wewnętrznych. Jako miłośnik kultury hellenistycznej zainicjował szeroko prowadzone prace budowlane – powstały miasta Cezarea i Sebastos oraz fortece Herodium i Masada. Przebudował również Świątynię, zmieniając ją w jedną z najwspanialszych budowli tamtych czasów. Ale nie zdobył zaufania ani poparcia żydowskich poddanych.

***

W 6 r. n.e. Judea przeszła pod bezpośrednie panowanie Rzymu. Pod koniec panowania cesarza Nerona, kiedy coraz twardsze i bezwzględne rządy stały się nie do zniesienia, Żydzi wzniecili powstanie, które zakończyło się klęską, całkowitym zniszczeniem Jerozolimy i upadkiem ostatniej fortecy Żydów na Masadzie (73 r. n.e.).

Oblężenie Jerozolimy przez Rzymian trwało od 18 kwietnia do 11 września 70 r. n.e. Zdobyte miasto na rozkaz dowodzącego legionami Tytusa zostało zburzone, a Świątynia spalona. Jak podaje ówczesny żydowski historyk Józef Flawiusz, w samym tylko oblężeniu Jerozolimy zginęło około miliona Żydów.

***