Głód – broń masowego rażenia

Głód towarzyszy ludzkości od zarania dziejów. Według argentyńskiego dziennikarza Martína Caparrósa „głód był zawsze dźwignią zmian społecznych, postępu technicznego, rewolucji, kontrrewolucji. Nic tak mocno nie wpłynęło na losy ludzkości. Żadna choroba, żadna wojna nie pochłonęła więcej ofiar”. Współcześnie Europa jest wolna od tego problemu, choć w przeszłości bywało różnie. Nadal jednak na świecie pozostają regiony chronicznie dotknięte tą tragedią. Ale dla Europejczyków jest to na tyle odległe zjawisko, że – jak konstatuje Caparrós – głód na świecie zwyczajnie nam spowszedniał i stał się wytartym frazesem. Bombardowani z każdej strony informacjami o głodzie w Afryce, Azji czy Ameryce Łacińskiej zaczęliśmy w pewnym momencie przechodzić obojętnie wobec problemów – jak się wydaje – Drugiego i Trzeciego Świata.

W ostatnich miesiącach jednak nastąpiła zmiana. Pod koniec lipca głośnym echem odbiła się wypowiedź Eduoarda Beigbedera, dyrektora regionalnego UNICEF ds. Bliskiego Wschodu i Afryki. W opublikowanym oświadczeniu Beigbeder przytoczył dane, według krótych od kwietnia, odkąd Izrael przestał przepuszczać pomoc humanitarną do Strefy Gazy, liczba dzieci zmarłych z powodu głodu wzrosła z 52 do 80. W trakcie całej wojny w sumie z powodu niedożywienia życie miało stracić ponad 100 Palestyńczyków. Spośród nich 80 proc. to dzieci. Świat obiegły drastyczne zdjęcia wychudzonych dzieci i ludzi walczących o resztki jedzenia.

Problem nie okazał się obojętny dla światowej opinii publicznej. Dziewiętnaście krajów UE wraz z Islandią, Szwajcarią, Australią, Kanadą, Japonią i Wielką Brytanią wydało wspólne oświadczenie, stwierdzając wprost, że klęska głodu w Strefie Gazy osiągnęła niewyobrażalny poziom i wymaga pilnych działań, aby ją powstrzymać. Być może uwaga, jaką obecnie przykuwa tragedia Gazy, wynika nie z „nadzwyczajności” tego zjawiska, ale jego genezy: nie jest to bowiem głód spowodowany niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi, ekonomicznymi czy po prostu nieurodzajem, jak to ma często miejsce w krajach Sahelu, lecz sztucznie wywołany przez człowieka, z zamiarem osiągnięcia konkretnych politycznych celów.

Tego typu postępowanie Izraela oburza, gdyż jest w tym niezwykła potworność, przejaw nieludzkości. Przywodzi na myśl ponury wiek XX, gdy człowiek był w stanie wykorzystać w walce politycznej nawet tak brutalne środki, jak skazanie milionów na śmierć głodową.

Czytaj więcej

Dyplomacja

Eksperci ONZ ogłosili: W Gazie i okolicach zapanował głód. Jest winą człowieka

W Gazie i w jej okolicach panuje głód wywołany wyłącznie działaniami człowieka - ocenili eksperci...

Bolszewicy przecierają szlaki

Choć już od czasów starożytnych różne cywilizacje stosowały metody zmierzające do odcięcia przeciwnika od zapasów żywności – aby go zagłodzić lub przynajmniej zmusić do kapitulacji – to wiek XX przyniósł prawdziwą rewolucję w tej materii. Postęp technologiczny i narodziny totalitaryzmów sprawiły, że głód stał się bronią masowego rażenia.

Jedna z pierwszych wymownych scen zwiastujących tę zmianę (nową erę głodu jako broni) ma miejsce w lipcu 1921 r. Amerykańska delegacja negocjuje z bolszewikami prawo wjazdu misji pomocowej do Związku Sowieckiego w ramach ARA (ang. American Relief Administration), na której czele stoi Herbert Hoover. Przedstawiciele ARA proponują władzom bolszewickim pomoc w postaci dostaw żywności, aby uporać się z szalejącą w kraju klęską głodu. Sowieci są jednak nieufni. Negocjacje idą opornie. Podczas jednego ze spotkań wywiązuje się interesujący dialog pomiędzy amerykańskim przedstawicielem a Maksimem Litwinowem, przyszłym sowieckim komisarzem spraw zagranicznych.

– Nie chcemy walczyć z Rosją, chcemy ją wyżywić.

– Tak, ale żywność to też broń – odpiera zwięźle po angielsku Litwinow.

Nie był to zwykły bon mot bolszewickiego dyplomaty. Za tymi słowami kryły się prawdziwe intencje bolszewików. Latem 1921 r. zastosowali oni głód jako narzędzie do spacyfikowania regionów Ukrainy ogarniętych antybolszewickim powstaniem. Przeprowadzone wówczas rekwizycje żywności pogłębiły naturalną klęskę głodu. Na efekty nie trzeba było długo czekać. Do jesieni bolszewikom udało się stłumić insurekcję Nestora Machny i rozbić ukraińskie podziemie niepodległościowe. Wówczas na Kremlu zrozumiano, że głód dławi powstanie skuteczniej niż ekspedycje karne. Po raz kolejny Sowieci użyją terroru głodowego do ujarzmienia Ukrainy na początku lat 30. XX w. (tzw. Hołodomor w latach 1932–1933; śmierć z głodu dotknęła co najmniej kilka milionów Ukraińców).

Terror głodowy osiąga nowy poziom

Choć do końca lat 30. XX w. komuniści zgładzili w ten sposób miliony osób, ich postępowanie miało polityczne i klasowe podłoże. Ich celem nie było całkowite unicestwienie narodu, lecz spacyfikowanie nastrojów.

W okresie II wojny światowej terror głodowy przekroczył i te bariery, osiągając nowy poziom zbrodniczości, czego wyrazem były ludobójcze plany nazistów. Na obszarze okupowanej Europy wprowadzili oni rasistowski system dystrybucji żywności, faworyzujący ludność niemiecką kosztem narodów podbitych. Na samym dole tej drabiny znalazła się ludność żydowska.

Przeciętna racja chleba dla ludności chrześcijańskiej w Warszawie w latach 1941–1943 wahała się od 150 do 200 g dziennie, podczas gdy przydziały dla Żydów w getcie wynosiły od stycznia do kwietnia 1941 r. około 80 g. W praktyce oznaczało to, że Niemcy skazali tę ludność na śmierć głodową. Wywołany w ten sposób głód zebrał śmiertelne żniwo i miał na celu jedno – unicestwienie narodu żydowskiego. Szacuje się, że do lata 1942 r., gdy Niemcy wywieźli większość mieszkańców getta do obozu zagłady w Treblince, z głodu zmarła jedna na pięć osób. Według nazistów było to jednak zbyt mało i zbyt wolno, wobec trudności na froncie wschodnim i rosnących problemów aprowizacyjnych III Rzeszy. Zaważyło to na podjęciu decyzji „o ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”, powziętej na konferencji w Wannsee.

Czytaj więcej

Polityka

Strefa Gazy. Zachód nie może już znieść informacji o umierających z głodu dzieciach

Od początku wojny w Gazie nie było takich nacisków na Izrael, by ją natychmiast zakończyć. I pows...

Chiński i kambodżański eksperyment

Rok 1945 nie przyniósł końca kariery głodu jako broni masowego rażenia. W drugiej połowie XX w. jeszcze kilkukrotnie różne reżimy wykorzystały tę okrutną praktykę do łamania społeczeństw. Przodowały w tym te komunistyczne. Chiny pod rządami Mao Zedonga i Kambodża Pol Pota wyznaczały cierpienie kolejnych milionów ludzi z powodu sztucznie wywołanego głodu.

Stała za tym utopijna wizja świata. Wzorem Związku Sowieckiego w obu krajach zaraz po przejęciu władzy przez komunistów przystąpiono do kolektywizacji. W krajach komunistycznych – europejskich czy azjatyckich – miała ona głęboki sens polityczno-ekonomiczny. Skolektywizowane rolnictwo wyrywano z mechanizmów działania wolnego rynku i wrzucano w tryby wszechogarniającej machiny państwowej. Poza chęcią zdobycia pełnej kontroli nad produkcją i dystrybucją żywności stała za tym również chłodna polityczna kalkulacja.

Naturalną postawą obywateli wobec państwa kontrolującego dystrybucję dóbr, w tym tak fundamentalnych dla ludzkiej egzystencji jak żywność, jest postawa petenta, a nie sprzeciwu. Państwo, mając w ręku pełną kontrolę nad dystrybucją żywności, było w stanie w pełni kształtować postawy społeczeństwa – bez używania przemocy. Wpisywało się to w ideę kreowania nowego człowieka: „Homo sovieticusa”. W Chinach i Kambodży ślepa i bezwzględna pogoń za ideologicznymi dogmatami doprowadziła jednak do katastrofy ekonomicznej. W efekcie wywołanych klęsk głodu w obu krajach zmarło nawet kilkadziesiąt milionów osób! Zostały one złożone na ołtarzu politycznego eksperymentu.