Paweł Łepkowski: Tak kończą tyrani

W kwietniu 1945 r. Mussolini był już cieniem samego siebie. Rządził jedynie resztkami Włoskiej Republiki Socjalnej, skrótowo nazywanej Republiką Salò. Od marca 1945 r. jej formalną stolicą był Mediolan. Na siedzibę rządu Duce wybrał dobrze ufortyfikowany budynek miejskiej prefektury, położony między redakcją faszystowskiej gazety „Avanti” a swoim pierwszym mieszkaniem przy Via Castel Morrone. Duce wierzył, że powrót do korzeni zostanie przyjęty przez antyfaszystowską partyzantkę jako gest pojednania. Sam liczył na szybką ucieczkę do Szwajcarii. Tym bardziej że doskonale znał ten kraj i miał tam wielu znajomych i przyjaciół. Jednak z Berna przyszedł jasny komunikat, że przywódca faszystowski i jego świta nie zostaną wpuszczeni na teren tego państwa. Mussoliniemu pozostało czekać na nadejście aliantów, którzy zapewnią mu uczciwy proces, a jego rodzinie bezpieczeństwo. Kiedy jednak rozeszła się wiadomość, że alianci przekroczyli Pad, komunistyczni partyzanci uderzyli z całym impetem, przejmując kontrolę nad większą częścią północnych Włoch. Mussoliniemu pozostały jedynie pertraktacje. Jego negocjatorom udało się umówić spotkanie z przedstawicielami ruchu oporu na 25 kwietnia. Mussolini nie zdawał sobie jednak do końca sprawy z powagi sytuacji. Świadczy o tym spotkanie, jakie 24 kwietnia odbył z ministrem edukacji Republiki Salò. Przez kilka godzin skrupulatnie omawiali projekt nowej ustawy o kształceniu nauczycieli.